Zbiór i hodowla larw Cerambycidae.

Jacek Kurzawa

Część IV. Kusokrywka większa (Necydalis major L.)

Kózkę tę, przypominającą swym wyglądem gąsienicznika w terenie spotykamy bardzo rzadko. Przyczyną może być krótki okres lotu wynoszący ok. 15 dni (Demelt, 1966), skryty tryb życia
i wielkie podobieństwo do błonkówek. W niewoli chrząszcze żyją do 14 dni. Kwiaty odwiedza tylko niewielka część populacji.

Gatunek ten wcale nie musi być w terenie rzadkością, jeżeli weźmie się pod uwagę ilość larw jaką można znaleźć na jednym stanowisku. Kusokrywka zamieszkuje świetliste, wilgotne lasy liściaste
z dużą ilością starych, chorych drzew i leżaniny, brzegi rzek, czasem sady. Jest gatunkiem polifagicznym, rozwijającym się w różnych drzewach liściastych. Najczęściej można ją spotkać w wierzbach, osikach, brzozach i olchach, również w dębach i grabach. Na jednym stanowisku często zasiedla jednocześnie kilka gatunków drzew. Wydaje się, że kusokrywka bardziej zwraca uwagę na rodzaj miejsca do zasiedlenia (wiek drzewa, stopień rozłożenia, wielkość materiału lęgowego, nasłonecznienie, wilgotność), niż na gatunek rośliny żywicielskiej. Do zasiedlenia wybiera pnie chorych drzew z częściowymi uszkodzeniami, z miejscami pozbawionymi kory, z dziuplami, jak również leżące kłody, czasem o dość daleko posuniętym rozkładzie. Larwy żerują w strefie styku drewna chorego, martwego i już rozkładającego się, z drewnem jeszcze zdrowym i twardym. Chodniki zapchane są drobniutką mączką. Charakterystyczną cechą jest to, że najczęściej drewno wokół chodnika zabarwia się na kolor czerwono-brunatny, tworząc na przekroju "obrączki" (Rys. 1).

Fot.1. kawałek drewna olchowego z widocznymi "obrączkami" - żerowisko Necydalis major L. (Spała, 18.04.2002)

Drewno w którym żerują larwy bywa czasem dość twarde, co odróżnia takie żerowisko od żerowiska larw z rodzaju Leptura (przede wszystkim L. quadrifasciata L.). W zasiedlonym pniu znajdują się larwy w różnym wieku, często żerując po kilka (3-15 szt.) w jednym miejscu. Larwy osiągają długość 45mm (samice) i 30mm (samce) i co ciekawe nie są wcale tak smukłe jak imago. Proporcje ciała, oraz ogólny wygląd (silnie zbudowane poduszki ruchowe na segmentach odwłokowych), czynią je zewnętrznie podobnymi do larw wielu gatunków kózek. Cechą charakterystyczną jest obecność chitynowego, ciemnego "zęba" w miejscu, gdzie przedplecze łączy się z głową - widoczne przy zsunięciu przedplecza z głowy. Również ostatni segment odwłokowy jest w charakterystyczny sposób nieco wyciągnięty. Larwy dobrze się hodują i łatwo zadomawiają po przeniesieniu do innych kawałków drewna (inny gatunek, stopień rozłożenia).

Poczwarka jest smukła, jej odwłok jest gruby, a kolebka nadzwyczaj obszerna. Tylne nogi, złożone wzdłuż odwłoka, są bardzo długie. Stopy tylnych nóg skierowane są w stronę głowy. Chrząszcz wychodząc z poczwarki najpierw powoli zsuwa oskórek i wyprostowuje (!) nogi. U dużej samicy mają one długość 10,3 mm, podczas gdy jej szerokość w pokrywach wynosi 4,7 mm. To tłumaczy, dlaczego kolebki są tak obszerne - owad... musi wyprostować tylne nogi, by pozbyć się oskórka w którym się znajduje. Podczas hodowli kusokrywki poczyniłem ciekawe spostrzeżenie. Kilka larw przeniesionych do fiolek (kolebka zastępcza), z niezrozumiałych przyczyn nie chciało się przepoczwarczyć. Być może larwy włożone do niewiele większych od nich fiolek "wiedziały", że brak miejsca uniemożliwi poczwarkom bezproblemowe przeistoczenie się w imago! Poza tym kilkakrotnie zaobserwowałem, jak kusokrywka zmienia kierunek wygryzania się z kolebki, gdyż poczwarki nie zawsze ułożone są w prawidłowym kierunku. Jest rzeczą wyjątkową wśród chrząszczy, by owad dojrzały mógł obrócić się w ciasnej kolebce poczwarkowej. Kusokrywce umożliwia to brak długich i twardych pokryw (pokrywy nie sięgają nawet nasady odwłoka, a tułowie z przedpleczem i głową nie jest dłuższe od tylnej goleni), oraz obszerna kolebka.

Samice hodowane w niewoli bardzo niechętnie przyjmują wszelkie pokarmy (woda, woda z cukrem, z sokiem). Po kopulacji składają jaja i po kilku dniach giną. Żyją 14 dni od momentu wylęgu z poczwarki. Można przyjąć, że od chwili wyjścia z materiału lęgowego żyją 6-8 dni, praktycznie tylko po to, by złożyć jaja. Samce, które piły wodę, żyły również 14 dni. Larwy najlepiej zebrać wiosną, zanim porobią sobie kolebki poczwarkowe. Takie larwy dobrze się aklimatyzują i trzeba mieć tylko trochę cierpliwości, gdyż na imago przyjdzie czekać 2-3 miesiące.

Za uwagi i spostrzeżenia na temat biologii N. major chciałbym podziękować Panu Markowi Hołowińskiemu z Macoszyna.

Artykuł był opublikowany na łamach Biuletynu Entomologicznego (kwiecień 1995).