Polskie nazwy kózkowatych (Cerambycidae)

xxx


    Nazwy wernakularne
są nadawane gatunkom zwierzęcym albo roślinnym
z powodów bardzo prozaicznych. Otóż wielu z nas ma większe czy mniejsze trudności z zapamiętywaniem "cudacznie" brzmiących nazw łacińskich. Rzecz jasna takie polskie nazwy mają zastosowanie w przypadkach, gdy trzeba się porozumieć z niespecjalistami zajmującymi się tymi gatunkami. W innych przypadkach nazw nienaukowych nie powinno się w ogóle używać. Szkody jakie mogą z tego wyniknąć dobrze ilustruje przykład grzybów. Nazwy grzybów mają korzenie zwyczajowe (a raczej stricte ludowe) i w różnych regionach kraju te same gatunki grzybów mają różne nazwy. Zatrucia pokarmowe są najczęściej brakiem rozsądku, ale też i często brakiem stabilnej płaszczyzny porozumienia przy określaniu nazwy.

    W przypadku owadów (w tym rzecz jasna i kózek) niektóre gatunki mają nazwy polskie istniejące od dawna
i pozostające niezmienione do dziś. Znamy zatem doskonale: kozioroga dębosza, nadobnicę alpejską, borodzieja, rzemlika, dłużynkę, tycza cieślę, spuszczela i wiele innych. Są jednak gatunki mało znane. Stąd wiele gatunków nazw polskich nie ma, gdyż nie było do tej pory potrzeby ich tworzenia. Bywają jednak takie sytuacje, jaką była chociażby sprawa polskiego wydania książki „Poradnik - Kózkowate” J. Zahradnika (a wymie-nione są tam nie tylko polskie gatunki), czy innej publikacji, w której z różnych względów polskie nazwy są potrzebne.
Miłośnicy Cerambycidów (jeśli są naprawdę głęboko zainteresowani) i tak posługują się nazwami łacińskimi wiedząc, że używanie nazw wernakularnych jest bezużyteczne w kontaktach międzynarodowych i może być źródłem wielu omyłek w kontaktach w Polsce. Akimerus czy Tragosoma jest na pewno bardziej komunikatywne niż (odpowiednio) dąbrowiec czy gracz. I co najważniejsze - JEDNOZNACZNE!!!
Pomimo to, żeby naszą rzeczywistość czynić łatwiejszą, nazwy polskie pojawiały się w wielu publikacjach popularnonaukowych (na przykład doskonale opracowane są tym względem ptaki). Nie ma natomiast takiej publikacji, w której znalazłyby się polskie nazwy wszystkich naszych gatunków kózek. Wychodząc tej potrzebie naprzeciw postanowiłem zebrać wszystkie spotykane dotąd w literaturze nazwy polskie, opierając się głównie na pracy prof.prof. J. R. Starzyka i J. Dominika "Owady niszczące drewno" oraz na przewodniku „Kózkowate" J.Zahradnika (tłum.Małgorzata Garbarczyk). 

Wszystkich miłośników kózek proszę o nadsyłanie swoich uwag i propozycji mailem bądź na Forum.


Zaproponowano tymczasowo nowe nazwy dla kózek Polski. Nazwy te oznaczone są:

N - proponowana nazwa gatunkowa
NN -
proponowana nazwa rodzajowa i gatunkowa

Jacek Kurzawa, 2005 r.

 

Dylążowe - Prioninae

Borodziej próchnik - Ergates faber (Linnaeus, 1767)
Dyląż garbarz - Prionus coriarius (Linnaeus, 1758)
Gracz borowy
N - Tragosoma depsarium (Linnaeus, 1767)

Zmorsznikowe - Lepturinae

Ostrokrywka nieparka
N - Oxymirus cursor (Linnaeus, 1758)
Szczerolotek dwubarwny
N - Rhamnusium bicolor (Schrank, 1781)
Rębacz dwupaskowy - Rhagium  bifasciatum (Fabricius, 1775)
Rębacz pniowiec - Rhagium  mordax (De Geer, 1775)
Rębacz dębowiec - Rhagium sycophanta (Schrank, 1781)
Rębacz pstry - Rhagium  inquisitor (Linnaeus, 1758)
Łucznik korzeniowiec - Stenocorus  meridianus (Linnaeus, 1758)
Łucznik dębowiec -Anisorus quercus (Götz, 1783)
Dąbrowiec samotnik - Akimerus schaefferi (Laicharting, 1784)
Kwiatomir ?boreusz
N- Pachyta lamed (Linnaeus, 1758)
Kwiatomir czteroplamy - Pachyta quadrimaculata (Linnaeus, 1758)
Zgrubek zmienny
N- Brachyta interrogationis (Linnaeus, 1758)
Zgrubek górski
N  - Brachytodes clathratus (Fabricius, 1792)
Zgrubek zawilcowy
N- Evodinellus borealis (Gyllenhall, 1827)
Rozpylak zielonawy
NN - Acmaeops angusticollis (Gebler, 1833)
Rozpylak sosnowy 
NN - Acmaeops marginatus (Fabricius, 1781)
Rozpylak świerkowy
NN - Acmaeops septentrionis (C.G.Thomson, 1866)
Rozpylak syberyjski
NN - Acmaeops pratensis (Laicharting, 1784)
Rozpylak zwyczajny
N - Dinoptera collaris (Linnaeus, 1758)
Sichrawa górska - Carilia virginea (Linnaeus, 1758)
Sichrawa karpacka - Pseudogaurotina excellens (Brancsik, 1874)
Regloń płowy
N - Pidonia lurida (Fabricius, 1792)
Ziemioródka dębowa
NN- Cortodera humeralis (Schaller, 1783)
Ziemioródka skryta
NN- Cortodera femorata (Fabricius, 1787)
Kruszynka złotawa
NN - Grammoptera ustulata (Schaller, 1763)
Kruszynka dębowa
NN- Grammoptera abdominalis (Stephens, 1831)
Kruszynka rdzawoczułka
NN - Grammoptera ruficornis (Fabricius, 1781)
Wiecheć płowy (próchnowy)
N - Alosterna tabacicolor (Degeer, 1775)
Wiecheć białowieski
N - Alosterna ingrica (Baeckmann, 1902)
Paskówka tatrzańska
NN - Cornumutila lineata (Letzner, 1844)
Kwiatówka karminowa
NN - Nivellia sanguinosa (Gyllenhall, 1827)
Zmorsznik mały - Pseudovadonia livida (Fabricius, 1776)
Zmorsznik rudonogi
 - Anoplodera rufipes (Schaller, 1783)
Zmorsznik sześcioplamek
N - Anoplodera sexguttata (Fabricius, 1775)
Zmorsznik zielony - Lepturobosca virens (Linnaeus, 1912)
Zmorsznik czerwony  - Corymbia  rubra (Linnaeus, 1758)
Zmorsznik białowieski
N - Corymbia  variicornis (Dalman, 1817)
Zmorsznik czarny - Stictoleptura scutellata (Fabricius, 1781)
Zmorsznik czarno-żółty (dwuplamy) - Paracorymbia tesserula (Charpentier, 1825)
Zmorsznik paskoczułki - Paracorymbia  maculicornis (Villers, 1775)
Zmorsznik złocisty
N - Paracorymbia fulva (Degeer, 1775)
Zmorsznik sercoplamy - Paracorymbia cordigera (Fusslins, 1775)
Zmorsznik sosnowy
N -  Anastrangalia sanguinolenta (Linnaeus, 1761)
Zmorsznik jodłowy
 -  Anastrangalia dubia (Scopoli, 1763)
Zmorsznik północny
N - Anastrangalia reyi (Heyden, 1889)
Krępień szóstaczek - Judolia sexmaculata (Linnaeus, 1758)
Krępień górski - Pachytodes cerambyciformis (Schrank, 1781)
Krępień zmienny - Pachytodes erratica (Dalman, 1817)
Zmorsznik olbrzymi
 N - Macroleptura thoracica Creutzer, 1799)
Baldurek pręgowany - Leptura quadrifasciata (Linnaeus, 1758)
Zmorsznik bukowy
N - Leptura aurulenta (Fabricius, 1792)
Zmorsznik podobny
N - Leptura annularis Fabricius, 1801 (=mimica (Bates, 1884))
Zmorsznik ciemny
N - Leptura aethiops (Poda, 1761)
Zmorsznik brzozowy
N - Lepturalia nigripes (Villers, 1775)
Baldurek pstrokaty -  Rutpela maculata (Poda, 1761)
Strangalia czarniawa - Stenurella melanura (Linnaeus, 1758)
Strangalia przepasana - Stenurella bifasciata (O.F.Müller, 1776)
Strangalia czarna
N - Stenurella nigra (Linnaeus, 1758)
Strangalia siedmiopunktowa (?siedmiórka, siódmaczka)
N - Stenurella septempunctata (Fabricius, 1792)
Strangalia czereśniowa N - Pedostrangalia revestita (Linnaeus, 1767)
Strangalia włochatka (?białowieska, omszona)
N - Pedostrangalia pubescens (Fabricius, 1787)
Strangalia wysmukła
N - Strangalia attenuata (Linnaeus, 1758)

Kusokrywkowe - Necydalinae

Kusokrywka większa - Necydalis major (Linnaeus, 1758)
Kusokrywka wiązowa - Necydalis ulmi (Chevrloat, 1838)

Kłopotkowe - Spondylidinae

Szczosik leszczynowy - Saphanus piceus (Laicharting, 1784)
Włochatek kasztaniak - Anisarthron barbipes (Schrank, 1781)
Wykarczak ciemny - Arhopalus ferus (Mulsant, 1839)
Wykarczak sosnowy - Arhopalus rusticus (Linnaeus, 1758)
Szczapówka sosnowa - Asemum striatum (Linnaeus, 1758)
Borówka brunatna - Tetropium castaneum (Linnaeus, 1758)
Borówka modrzewiowa
 - Tetropium gabrieli (J.Weise, 1905)
Borówka matowa - Tetropium fuscum (Fabricius, 1787)
Kruchniczka sosnowa - Nothorhina punctata (Fabricius, 1798) [=Nothorhina muricata (Dalman, 1817)]
Kłopotek czarny - Spondylis buprestoides (Linnaeus, 1758)

Kózkowe - Cerambycinae

Skrytoń dębowy
NN - Trichoferus pallidus (Olivier, 1790)
Wierzbówka mała
 - Gracilia minuta (Fabricius, 1781)
Brdoń wysmukły - Axinopalpis gracilis (Krynicki, 1832)
Skrócik wierzbowy
NN - Nathrius brevipennis (Mulsant, 1839)
Kurtek mniejszy - Molorchus minor (Linnaeus, 1792)
Kurtek mały - Glaphyra umbellatarum (Schreber, 1759)
Kurtek kiesenwettera N - Glaphyra kiesenwetteri Mulsant et Rey, 1863
Kurtek kusy
N - Glaphyra marmottani (Brisout, 1863)
Skąpokrywka rdzawa
N - Stenopterus rufus (Linnaeus, 1767)
Ciesuch zielony
N - Callimus angulatus (Schrank, 1789)
Trykoń osikowy
N - Obrium cantharinum (Linnaeus, 1767)
Trykoń karliczek
N - Obrium brunneum (Fabricius, 1792)
Sudliś żarnowcowy - Deilus fugax (Olivier, 1790)
Kozioróg dębosz - Cerambyx cerdo (Linnaeus, 1758)
Kozioróg bukowiec - Cerambyx scopolii (Fuesslins, 1775)
Purpurówka Kaehlera - Purpuricenus kaehleri (Linnaeus, 1758)
Wonnica piżmówka - Aromia moschata (Linnaeus, 1758)
Nadobnica alpejska - Rosalia alpina (Linnaeus, 1758)
Spuszczel domowy - Hylotrupes bajulus (Linnaeus, 1758)
Szkodnica świerkowa
NN - Pronocera angusta (Kriechbaumer, 1844)
Derniak klonowy - Leioderes kollari (Redtenbacher, 1849)
Tomanek świerkowy
- Semanotus undatus (Linnaeus, 1758)
Węglarek wielki
N - Ropalopus clavipes (Fabricius, 1775)
Węglarek mniejszy
N  - Ropalopus macropus (Germar, 1824)
Węglarek leśny  - Ropalopus femoratus (Linnaeus, 1758)
Węglarek ostroczułki
N - Ropalopus varini (Bedel, 1870) [= spinicornis (Abeille de Perrin, 1869)]
Węglarek klonowy - Ropalopus ungaricus (Herbst, 1784)
Zagwoździk brunatny - Callidium coriaceum (Paykull, 1800)
Zagwoździk  złocistozielony - Callidium aeneum (Degeer, 1775)
Zagwoździk  fiołkowy
 - Callidium violaceum (Linnaeus, 1758)
Ściga purpurowa - Pyrrhidium sanguineum (Linnaeus, 1758)
Płaskowiak  zmienny - Phymatodes testaceus (Linnaeus, 1758)
Płaskowiak dębowy
N - Phymatoderus pusillus (Fabricius, 1787)
Płaskowiak jałowcowy - Phymatoderus glabratus (Charpentier, 1825)
Płaskowiak tarninowy - Phymatodellus rufipes (Fabricius, 1776)
Płaskowiak mały
N - Poecilium alni (Linnaeus, 1767)
Cioch wzorzysty
N - Anaglyptus mysticus (Linnaeus, 1758)
Drzeworadek wzorzysty
N - Xylotrechus arvicola (Olivier, 1795)
Drzeworadek dębowy - Xylotrechus antilope (Schönherr, 1817)
Drzeworadek topolowy - Xylotrechus rusticus (Linnaeus, 1758)
Drzeworadek iwowy
N -  Xylotrechus pantherinus (Savenius, 1825)
Drzeworadek syberyjski
N - Xylotrechus ibex (Gebler, 1825)
Drzeworadek brzozowy
N - Xylotrechus capricornus (Gebler, 1830)
Paśnik pałączasty - Plagionotus arcuatus (Linnaeus, 1758)
Paśnik niszczyciel - Plagionotus detritus (Linnaeus, 1758)
Paśnik ziołowy
N - Plagionotus (Echinocerus) floralis (Pallas, 1773)
Płotnik okazały - Isotomus speciosus (Schneider, 1787)
Tryk zielony
N - Chlorophorus herbstii (Brahm, 1791)
Tryk zółty
N - Chlorophorus varius (O.F.Müller, 1766)
Tryk południowy
N - Chlorophorus figuratus (Scopoli, 1763)
Tryk kasztanowy - Chlorophorus sartor (O.F.Müller, 1766)
Tryk długoczułki
N - Rhaphuma gracilipes (Faldermann, 1835)
Biegowiec klonowy - Cyrtoclytus capra (Germar, 1824)
Biegowiec osowaty - Clytus arietis (Linnaeus, 1758)
Biegowiec świerkowy
N - Clytus lama (Mulsant, 1847)
Biegowiec dębowy - Clytus tropicus (Panzer, 1795)

Zgrzypikowe - Lamiinae

Średzinka plamista
N - Mesosa curculionoides (Linnaeus, 1761)
Średzinka mglista - Aphelocnemia nebulosa (Fabricius, 1781)
Średzinka syberyjska
N - Aphelocnemia  myops (Dalman, 1817)
Żerdzianka sosnówka - Monochamus galloprovincialis (Olivier, 1795)
Żerdzianka plamista
N - Monochamus saltuarius (Gebler, 1830)
Żerdzianka krawiec -  Monochamus sartor (Fabricius, 1787)
Żerdzianka szewc -  Monochamus sutor (Linnaeus, 1758)
Żerdzianka Urussowa - Monochamus urussovi (Fischer, 1806)
Zgrzypik twardokrywka - Lamia textor (Linnaeus, 1758)
Taraniec paskowany
 - Dorcadion scopolii (Herbst, 1784)
Taraniec płowy
 - Dorcadion fulvum (Scopoli, 1763)
Taraniec jedwabisty - Dorcadion holosericeum (Krynicki, 1832)
Kozulka sosnówka - Pogonocherus fasciculatus (Villers, 1775)
Kozulka malutka
N - Pogonocherus decoratus (Fairmaire, 1855)
Kozulka jodłowa
N - Pogonocherus ovatus (Goeze, 1777)
Kozulka kosmatka - Pogonocherus hispidulus (Piller et Mitterpacher, 1763)
Kozulka kolcokrywka
 - Pogonocherus hispidus (Linnaeus, 1758)
Rypiak gałązkowiec
N - Anaesthetis testacea (Fabricius, 1781)
Tycz jodłowy - Acanthocinus reticulatus (Razoumowsky, 1789)
Tycz mniejszy - Acanthocinus griseus (Fabricius, 1792)
Tycz cieśla - Acanthocinus aedilis (Linnaeus, 1758)
Capoń mglisty - Leiopus nebulosus (Linnaeus, 1758) i Liopus linnei (Wallin, 2009)
Capoń osikowy
N - Leiopus punctulatus (Paykull, 1800)
Bierka dębowa
N - Exocentrus adspersus (Mulsant, 1846)
Bierka wiązowa
N - Exocentrus punctipennis (Mulsant et Guillebeau, 1856)
Bierka lipowa
N - Exocentrus lusitanus (Linnaeus, 1767)
Bierka wierzbowa
N - Exocentrus stierlini (Ganglbauer, 1883)
Rogatek pstry
N - Aegomorphus clavipes (Schrank, 1781)
Rogatek biebrzański - Aegomorphus wojtylai Hilszczański & Bystrowski, 2005
-
(nazwę polską nadał autor gatunku - 21.6.2005)
Rogatek plamisty N - Acanthoderes francottei Sama, 1994
Popielatka lipowa
N - Oplosia cinerea (Mulsant, 1839)
Naśliwiec lilipucik (Lilipucik naśliwiec) - Tetrops praeustus (Linnaeus, 1758)
Lilipucik jesionowy
N - Tetrops starkii (Chevrolat, 1859)
Lilipucik czeremchowy
N - Tetrops gilvipes adlbaueri Lazarev, 2012
Rzemlik topolowiec - Saperda carcharias (Linnaeus, 1758)
Rzemlik podobny - Saperda similis (Laicharting, 1784)
Rzemlik wiązowiec - Saperda punctata (Linnaeus, 1767)
Rzemlik plamisty - Saperda scalaris (Linnaeus, 1758)
Rzemlik lipowiec
N - Saperda octopunctata (Scopoli, 1772)
Rzemlik ?punktowany
N -  Saperda perforata (Pallas, 1773)
Rzemlik osikowiec - Saperda populnea (Linnaeus, 1758)
Kozinka kruszynowa - Menesia bipunctata (Zoubkoff, 1829)
Obwężyn południowy
N (?leszczynowiec) - Stenostola dubia (Laicharting, 1784)
Obwężyn lipowiec - Stenostola ferrea (Schrank, 1776)
Dłużynka  dwukropkowa - Oberea oculata (Linnaeus, 1758)
Dłużynka leszczynówka - Oberea linearis (Linnaeus, 1761)
Dłużynka wiciokrzewowa
N - Oberea pupillata (Gyllenhal, 1817)
Dłużynka wilczomleczowa - Amaurostoma erythrocephala (Schrank, 1776)
Zielarka baldaszkowa - Phytoecia affinis (Harrer, 1784)]
Zielarka marchwiowa - Phytoecia cylindrica (Linnaeus, 1758)
Zielarka bylicowa
N - Phytoecia nigricornis (Fabricius, 1781)
Zielarka pasternakowa - Phytoecia icterica (Schaller, 1783)
Zielarka krwawnikowa - Phytoecia pustulata (Schrank, 1776)
Zielarka wrotyczowa - Phytoecia virgula (Charpentier, 1825)
Zielarka żmijowcowa - Phytoecia coerulescens (Scopoli, 1763)
Zielarka ośmiałowa
N - Phytoecia uncinata (W. Redtenbacher, 1842)
Trawnik źdźbłowiec
N - Calamobius filum (Rossi, 1790)
Zgrzytnica zielonawa
 - Agapanthia villosoviridescens (Villers, 1775)
Zgrzytnica fioletowa
N - Agapanthia violacea (Fabricius, 1775)
Zgrzytnica ostowa (mniejsza) N - Agapanthia cardui (Linnaeus, 1767)

Krótki przegląd publikacji, które wniosły najwięcej do polskiego nazewnictwa kózkowatych (nadesłał: dr hab. J.M.Gutowski):

Kluk (1780), Nowicki (1864), Łomnicki (1886), Kulwieć (1907), Kinel i Kuntze (1931), Kozikowski (1932), Kuntze (1935), Nunberg (1951), Fudakowski (1954), Kapuścinski (1954), Dominik (1955), Ruszkowski (1960), Starzyk (1970), Koehler i Schnaider (1972), Starzyk i Starzyk (1981), Dominik i Starzyk (1983), Nawrot, Chmielewski (1987).
 

opr. Jacek Kurzawa

".... sam używam nazw zwyczajowych. Mówię Paśnik czy Rębacz. Ale nigdy nie mówię po polsku jaki to gatunek !!!! Dalej: używam tylko tych starszych nazw. [...] Uważam, że nie może być nazw jednowyrazowych. Jeśli Bździunka to pachnąca."  

Szczepan Ziarko

 

3.01.2015 - Przez wiele lat funkcjonują nazwy ziolarki i zielarki, jednak bardziej poprawnie jest ziolarka. Nazwy wernakularne zostały omówione na Forum w kilku wątkach:

https://www.entomo.pl/forum/viewtopic.php?f=52&t=30079 ziolarki

https://www.entomo.pl/forum/viewtopic.php?f=26&t=11092 nazwy wernakularne motyli

 

 


entomo @ 2001-2024 https://entomo.pl