Strona główna
Mapa serwisu
     
Cer PL 2022
Literatura
Foto PL
Foto palearkt
Katalog KFP
Klucze
Polskie nazwy
Hodowla
Larwy
Inne
Chronione
Checklisty
Linki

Trzeci gatunek z rodzaju Tetrops w Polsce ?
17-04-2002

Klucz do Tetrops    

Okazuje się, że w Polsce być może występuje trzeci, bardzo podobny do Tetrops praeustus gatunek. Prawdopodobnie rozmieszczony jest w całym kraju i jak dotąd znany jest tylko z czeremchy (Padus avium). Być może jest monofagiem tej rośliny (tu mała uwaga: na czeremsze występuje też "prawdziwy" Tetrops praeustus.)

Bardziej prawdopodobne wydaje się jednak to, że status taksonomiczny dwóch gatunków Tetrops praeustus i T.starkii ulegnie zmianie ze względów opisanych poniżej. 

Status taksonomiczny tego gatunku nie jest jeszcze jasny. Nie jest to jednak nowy gatunek dla nauki, lecz znany dotąd pod nazwą którejś z opisanych aberracji Tetrops praeustus. Na temat systematyki rodzaju Tetrops pisano bardzo dużo i trzeba to przyznać, rewelacyjnych ustaleń. Potworzono przy tym wiele aberracji, które nie są obecnie brane pod uwagę jako kategoria taksonomiczna.

    Pozostało na tym, że w Europie występują trzy gatunki: praeustus, starkii i gilvipes. Tego ostatniego niestety próżno szukać w „Cerambycidae of Europe” Bense’go, 1995. W dalszej części palearktyki występują kolejne gatunki. Najciekawsze jest to, że kaukaskie populacje Tetrops gilvipes są diametralnie różne od populacji "gilvipes", które występują w zachodniej Europie.

Ale po kolei.

    Na początku kwietnia tego roku otrzymałem od p. Adama Woźniaka z Warszawy 5 okazów. Tetrops sp. z sugestią, że jest to nowy dla nauki gatunek oraz informację, że łowili go również p. Marek Miłkowski i Paweł Górski w Radomiu, a okazy obejrzał dr Jerzy. M. Gutowski, który nawiasem mówiąc, od dłuższego czasu badał możliwość występowania tego n.sp. (nova species) w Polsce.

   Po obejrzeniu okazów pana Woźniaka pod powiększeniem od razu zauważyłem, że są one zbieżne z bardzo dziwnym okazem, który wcześniej złowiłem w Bieszczadach (Mików, 20 VI 1997, leg. J.Kurzawa, 1 samiec). Następne, co przyszło mi do głowy, to informacja sprzed kilku lat, że francuski gilvipes to może być nie to samo, co rosyjski gilvipes, a polski gatunek może być związany z tym problemem. Jedyny okaz Tetrops gilvipes jakim dysponuję, z Francji, jest cały czarny i zupełnie różny od okazów pana Woźniaka. Przejrzałem dostępną mi literaturę – widoczne jest wyraźne zamieszanie towarzyszące rodzajowi Tetrops. Tetrops gilvipes pojawia się w monografii Villiersa (1978) (kózki Francji), nieobecny jest w kluczu „Cerambycidae of Europa” Bense, 1995. W „Cerambycidae of Hungariae” jest wymieniany jako aberracja Tetrops starkii. Natomiast wg Schmidta (1958) i Starzyka, Lessaera (1978) jest to trzeci, "dobry" gatunek: Tetrops gilvipes (=Tetrops nigra), a nie jako aberracja Tetrops starkii ab. gilvipes. Sumując: zdania na temat występowania trzeciego europejskiego gatunku są podzielone, a temat powraca na scenę co kilka lat. Niedawno (1994) Pessarini i Sabbadini donieśli, że jest trzeci gatunek: Tetrops niger, ale jego brak w kluczu Bensego usankcjonował niejako pogląd, że żadnego trzeciego gatunku nie ma. Moim skromnym zdaniem Pessarini i Sabadini mieli na myśli czarnego Tetrops gilvipes (= nigra = niger,) który jest najpewniej najbliższy gatunkowi Tetrops starkii,  ja natomiast chciałbym poruszyć problem jeszcze innego, najbliżej spokrewnionego  z Tetrops praeustus i najbardziej do niego podobnego gatunku - zatem czwartego w Europie Tetropsa.

Zakładam więc, że w Europie występują cztery gatunki rodzaju Tetrops:

                    starkii (Chevrolat 1859)
                    gilvipes
(Faldermann 1837) (nigra Kraatz, 1859)

oraz

                    praeustus Linnaeus 1758
                    gilvipes
(!)

    Roboczo dla dalszych rozważań proponuję nadać polskiemu gatunkowi umowną nazwę: gilvipes, a dla zachodnioeuropejskich populacji użyć nazwy nigra.
To, która nazwa pozostanie przy gatunku z czeremchy, zależy od wyników rewizji, która powinna być w najbliższym czasie podjęta
(być może oznaczanie i morfologia larw oraz poznanie biologii tych gatunków okaże się rozstrzygające). Jest bardzo prawdopodobne, że gatunek z Polski, to ten, którego rosyjscy entomolodzy nazywają gilvipes (o ile po rewizji ta nazwa zostanie utrzymana).

            Cechy odróżniające

    Tetrops praeustus i Tetrops "gilvipes" (polski) rozróżnia się wstępnie według podanych niżej cech (okazy należy oglądać pod binokularem, przy jak najlepszym oświetleniu).

Pierwszą cechą, która rzuca się w oczy, to "miodowy" kolor pokryw u gilvipes, i ich przezroczystość - pokrywy są jakby z żywicy. Oglądając je mam wrażenie, że wzrok przenika przez pokrywy.
Tetrops praeustus jest matowy, a barwa pokryw pastelowa i dość wypłowiała.
Kolejna cecha to silne owłosienie u gilvipes - włoski są dłuższe, jest ich więcej, szczególnie wyraźne jest to przy oglądaniu głowy, przedplecza i czułków, włoski tworzą dość wyraźną okrywę pokryw. U Tetrops praeustus niektóre włoski są równie długie, lecz ogólnie owłosienie jest bardziej skąpe, "potargane" i rzadsze.
Najpewniejszą cechą jest porównanie aparatów kopulacyjnych samców (fragment pracy prof.Starzyka i Lessaera z rysunkami) poniżej >>)

            Słowo na zakończenie

    Uwagi powyższe spisałem po to, żeby zasygnalizować pojawienie się czegoś nowego. Miłośnicy owadów po przeczytaniu tego artykułu być może zaczną bardziej starannie przyglądać się złowionym okazom, zmieni się ich podejście do tego, co do tej pory było nudne, małe i niegodne uwagi. Dalszą konsekwencją będzie może  to, że wzrośnie ilość złowionych okazów Tetrops „gilvipes” i przez to szybciej poznamy rzeczywiste rozmieszczenie tego nowego gatunku w Polsce. Artykuł powstał nieco w pośpiechu,  gdyż rójka Tetropsów rozpocznie się już za dwa-trzy tygodnie.

Z tym wiąże się też jeszcze inna refleksja: czas najwyższy na to, by przy pracach entomologicznych odwoływać się jak najczęściej do Internetu, który jest nie tylko najnowszym medium, ale i niewiarygodnie szybkim i skutecznym nośnikiem INFORMACJI. Entomologia to nauka, nauka to informacja (!), a skoro informacja to... Internet.

Zdjęcia żerowisk Tetropsa z czeremchy >>

  Systematyka Tetrops w Palearktyce:

Tetrops Stephens 1831 (type spec.=praeustus (Linnaeus 1758))

praeustus (Linnaeus, 1758)  polifag
starkii  Chevrolat,1859 Europa centr. i wschodnia; monofag jesionu (Fraxinus)
nigra Kraatz, 1859 - Europa zachodnia
gilvipes  (Faldermann 1837)  Kaukaz   (???Polska)
warnckei Holzschuh, 1977 Turcja
elaeagni  Plavilstshikov 1954 Kirgizja, Azja centr.
rosarum  Cherepanov 1975  Syberia wschodnia
hauseri Reitter, 1897   Azja centr.
mongolicus Murzin, 1977 Mongolia
formosus Baeckmann 1903  Azja centr.
brunneicornis Pu, 1985 Tybet

Jacek Kurzawa, Tomaszów Maz. 17.04.2002

za szybkie przesłanie kopii artykułu dziekuję p. dr J.Gutowskiemu.

opr. J. Kurzawa


entomo©2001 - 2016 - www.entomo.pl