Pogranicze wysoczyzny Równiny Łukowskiej i Wysoczyzny Żelechowskiej - mała wyprawa rowerowa (Nehalennia speciosa).

[Piotr M.]

Dzień pierwszy - wyjazd z Międzyrzeca Podlaskiego. Pierwszy cel - małe leśne jeziorko między miejscowościami Olszyc i Helenów (52.02435,22.078571). Krajobraz na wschód od DK 63 robi się lekko falisty. W zbiorowiskach roślinnych odczuwalny wpływ podłoża z piasków (eolitycznych?). No i pierwsza, typowo wydmowa droga (fot1) - to znaczy zupełnie nieprzejezdna rowerem miejskim, obciążonym sakwami. Taka geologia terenu sprzyja jednak występowaniu zagłębień bezodpływowych z jałową wodą. Warto zaznaczyć, że ogólnie na tym terenie podniósł się w ostatnich latach poziom wody. Przynajmniej część zbiorników w zagłębieniach bezodpływowych - to potorfia. Ocena czy zbiornik to potorfie nie we wszystkich przypadkach jest łatwa.

Po 75km drogi dojeżdżam do leśnego jeziorka (fot 2,3), przy którym stała tablica z napisem "Nadleśnictwo Siedlce. Obiekt monitorowany" z wizerunkiem kamery. Woda w jeziorku bardzo przejrzysta i zabarwiona na herbaciany kolor tylko nieznacznie. W toni pływa "zupa" Sphagnum. Bardzo mało helofitów - głównie sitów, ponikła i miejscami Carex rostrata. N. speciosa nie ma - za mało helofitów. Poza tym standard w tego dla tego typu biotopów - Leucorrhinia dubia/pectoralis/albifrons/ L. quadrimaculata, C. puella/pulchellum/hastulatum. Wracam szukać miejsca na rozbicie namiotu w lesie (fot 4).

[Piotr M.]

Dzień drugi - kieruje się w stronę rezerwatu Dąbrowy Seroczyńskie. Pierwszy obiekt - jeziorko dystroficzne na wschód od rezerwatu w lesie szpilkowym i mieszanym: 52.005042,22.011065 (fot 1). Południowo zachodnia częśc z mało uwodnionym, wypiętrzonym płem torfowcowym, porośniętym przez Carex rostrata. Poprzedzała go strefa z agregacjami czermieni błotnej z luźnymi Carex rostrata.

Część północno-wschodnia z szuwarem carex rostrata (jednak w wielu miejscach zakorzenionym w dnie a nie w ple). Brzeżne partie porośnięte przez Juncus i E. vaginatum (fot 2). Tutaj w obrębie sitów i stojących dość gęsto, wąskolistnych Carex rostrata zakorzenionych w dnie - ponad 40 N. speciosa.
Fot 3 - zakorzenione w dnie Carex rostrata, jednak są trochę za duże i przede wszystkim - stojące zbyt luźno jak na N. speciosa. Fot 3 - wąskolistne C. rostrata, zakorzenione w dnie i stojące gęsto - optymalny fragment.

[Piotr M.]

Obiekt drugi - jeziorko "Moczydło", znajdujące się (prawdopodobnie) w połowie na terenie rezerwatu Dąbrowy Seroczyńskie. Otoczone dąbrową i lasem mieszanym. Kontrolowałem północno-wschodni brzeg. Woda w zbiorniku mętna, bez herbacianej barwy. Jej przewodnictwo było uderzająco niskie: 17~19 uS. Kontrolowane obrzeże zbiornika z ogólnie wąskim pasem szuwarów niskich. Obrzeża te można podzielić na 3 strefy (fot 1). Brzeżną z podlanymi trawami i/lub sitami - w skład której wchodziła również zalana droga gruntowa (fot 2). Dalej w kierunku wody - rozciągał się pas sitów ze Sphagnum, który sięgał albo do lustra wody, gdzie za nim stały pojedyncze źdźbła Carex lasiocarpa lub ich nie było wcale (najczęściej)(fot 3). Albo przechodził w szuwar, zwykle dość luźno stojących Carex rostrata.
Nehalenni hurtowe ilości - tylko w strefie podlanych traw, we fragmencie który zaznaczyłem na fot 1 - i przyległych kępach sitów naliczyłem prawie 100 osobników. Wszędzie było jej tak dużo. Osobniki teneralne stwierdzałem jednak tylko w strefie sitów ze Sphagnum. Niezależnie od tego czy gdzieś rosły Carex czy nie. Fot 4 - w takich właśnie sitowiskach ze sphagnum wylatywały Nehalennie. To największa populacja, z jaką dotąd miałem styczność.

[Piotr M.]

Obiekt trzeci (fot 1,2)- Torfowisko z potorfiami (52.010576,22.004521). Kontrolowałem potorfie północne. W strefie brzeżnej - E. vaginautm/Juncus. Dalej podtopiona strefa ze Sphagnum, Carex rostrata, Carex lasiocarpa i Juncus. To przechodziło w mało uwodnione, wypiętrzone pło sfagnowe z Carex rostrata i miejscami Carex limosa. Pogranicze lustra wody i pła z wąskolistnymi Carex (prawdopodobnie C. limosa). Turzyc na skraju pła nie badałem. N. speciosa - ponad 30 exx. w strefie brzeżnej z E. vaginatum/Juncus oraz podtopionej strefie sfagnowej z Carex lasiocarpa/rostrata i Juncus.

[Piotr M.]

Obiekt czwarty (fot1) (52.016097,21.993706) - śródleśne torfowisko, w dąbrowie. Obrzeża z luźno stojącymi carex rostrata/lasiocarpa, juncus. Poza tym część centralną wypełniało wypiętrzone, mało uwodnione pło sfagnowe z Carex rostrata i trzcinami. Na wstępie pomyślałem - N. speciosa pewnie tu nie będzie, bo coś tu nie pasuje. Jest jakoś tak (ciemno?). Pło się do zasiedlenia nie nadaje, Carex rosnące poza płem stoją za luźno a Juncus jest zbyt rzadki. I rzeczywiście nie znalazłem żadnego osobnika.

[Piotr M.]

Obiekt piąty (fot 1) (51.966481,22.023382) - torfowisko w lesie szpilkowym. Obrzeża z agregacjami czermieni błotnej lub luźno stojącymi Carex rostrata. Poza tym powierzchnie zajmowało wypiętrzone pło sfagnowe z Carex rostrata i Typha. Tutaj też wydawało się być jakoś tak mało sprzyjająco - i rzeczywiście nie znalazłem Nehalenni.

[Piotr M.]

Obiekt szósty - Jeziorko dystroficzne (51.974399,22.004392). W otoczeniu generalnie krajobraz rolniczy. W sąsiedztwie północno-wschodniej oraz północnej obecne były małe fragmenty lasu. Kontrolowałem wschodnie obrzeża zatoki północnej (te bez otuliny leśnej). Woda o przewodnictwie 50-57uS. W wielu miejscach panoszył się tatarak. Poza agregacjami tataraku - wąskie pasy niskiej roślinności szuwarowej z domieszkami tataraku. Nehalenni bardzo dużo.

Ale przyjrzyjmy się jak wygląda sprawa z tym pasem niskiej roślinności otaczającej zbiornik (uff... chyba dziś nie dam rady tego dobrze opisać). No więc brzeżna partia z podlanymi trawami - w nich również dużo Nehalenni (fot 1). Dalej w kierunku wody - strefa sitów lub mieszanki sitów i carex rostrata, gdzieniegdzie również carex elata, gdzieniegdzie trawy, to wszystko często wyścielone siedmiopalecznikiem. Wszystko w różnych zagęszczeniach. W strefach z sitami (lub jego formacji z domieszkami) - osobniki teneralne. Szczególnie dużo we względnie czystych agregacjach sitów.
Ciężko opisać ten układ roślinny - więc zapraszam do obejrzenia zdjęć (fot 2, 3, 4, 5).

[Piotr M.]

Wracam do Stoczka Łukowskiego, a stamtąd nad nieuregulowany odcinek Świdra w ramach jętkowania. A następnie spanie w lesie. Dziś łącznie pokonałem 40km.

[Piotr M.]

Dzień trzeci. Obiekt pierwszy - jeziorko w otoczeniu lasów szpilkowych (fot1), (51.89788,22.049904). Widoczne skutki przewodnienia, jednak poziom wody wyraźnie obniżony (być może to sprawka udrożnienia jakiegoś rowu). W toni wodnej grzybienie. Mało helofitów na obrzeżach. W części południowej szuwary wysokie (trzicna). Gdzieniegdzie fragmenty pła z wełnianką szerokolistną lub Carex rostrata. Nehalenni brak. W strefach z obumarłymi drzewami - masowe loty L. quadrimaculata (film: http://www.youtube.com/watch?v=1--v_qnM ... e=youtu.be - proszę oglądać cierpliwie - tu gdzie stałem mrówek było tyle, że musiałem cały czas się schylać i je wytrzepywać z nogawek).

[Piotr M.]

Obiekt drugi - dość żyzne zagłębienie śródleśne (fot1), (51.890504,22.041707). Liczne otwarte lustra wody, szuwary wysokie (pałka), oraz wysokie, masywne kępy Carex elata. Nehalenni nie stwierdziłem.

[Piotr M.]

Obiekt trzeci - śródpolne zagłębienie (fot1) (51.886756,22.049046). Dominowały dość masywne kępy C. elata. Gdzieniegdzie Juncus, Carex lasiocarpa, Carex vesicaria. Przejrzałem zachodni fragment obiektu. Nehalenni nie stwierdziłem, chociaż wydaje mi się, że jakby się dobrze rozejrzeć po innych jego częściach - można by było tutaj na nią trafić.

[Piotr M.]

Obiekt czwarty - śródpolne zagłębienie ze zbiornikami w centrum (51.883842,22.054818). Kontrolowałem część południową i południowo-wschodnią. Podlana strefa brzeżna - z trawami i sitami(fot 1). Dalej w kierunku lustra wody - wypiętrzone pło sfagnowe, w wielu miejscach zalane, z Juncus, Carex elata, Comarum palustre, trawami, pojedynczymi Typha(fot 2,3). Układ przestrzenny dość dziwny - jednak znalazłem tu 9 osobników N. speciosa. Z czego dwa teneralne w takim podtopionym Sphagnum z Juncus (fot 4).

[Piotr M.]

Obiekt piąty - jeziorko usytuowane częściowo w krajobrazie rolniczym (51.875458,22.051299). W pobliżu było sporo zadrzewień, ale otuliną leśną tego nazwać nie można. Kontrolowałem część wschodnią i północno-wschodnią. Szeroka strefa brzeżna (fot 1 po lewej) ze Sphagnum, porośnięta sitami lub mieszanką sitów i Carex lasiocarpa (fot 2). To wszystko często podścielone Comarum Palustre. Strefa ta była bardzo płytka - wody ledwie ponad kostki. Obejmowała również na północy - zalaną drogę gruntową. Ogółem w strefie brzeżnej - ponad 30 exx - w dużym rozproszeniu. Poza tą strefą - przy lustrze wody rosły najczęściej dość luźne szuwary carex rostrata (fot 3). W ich obrębie nie znalazłem N. speciosa. Nie znalazłem na tym obiekcie również osobników teneralnych.

[Piotr M.]

Obiekt szósty - torfowisko usytuowane częściowo w krajobrazie rolniczym, częściowo otoczone lasem i zadrzewieniami (51.877418,22.051792). W centrum zbiornik wodny. Kontrolowałem część południową. Strefa brzeżna - podlane trawy i Carex lasiocarpa. Dalej w kierunku wody - zaczęła dominować Carex elata z nieliczną domieszką C. lasiocarpa. Kępy C. elata o różnej masywności - od mało masywnych do dość masywnych, stojące gęsto (fot 1, 2). Strefa przy zbiorniku porośnięta Carex elata i mieszanką Carex elata z Carex lasiocarpa z niezbyt licznym Juncus (fot 3). Były też miejsca gdzie zdecydowanie dominowała Carex lasiocarpa (fot 4). Pomiędzy helofitami niezbyt liczne Sphagnum. W pasie bezpośrednio przy lustrze rosły Carex rostrata (nie wszędzie) (fot3). W lustrze wdy dużo rdestnicy.
N. speciosa - najmniej osobników w strefie podlanych traw i C. lasiocarpa. Czym bliżej zbiornika tym więcej okazów. Najwięcej osobników w strefie tuż przy lustrze. Ogółem dużo. Osobniki teneralne - zarówno w agregacjach C. elata jak i mieszanych formacjach C. elata i C. lasiocarpa/z domieszką juncus. Najwięcej było ich jednak tu, gdzie dominowała C. lasiocarpa - tuż przy brzegu zbiornika.

[Piotr M.]

Obiekt siódmy - torfowisko w małym lesie śródpolnym (51.872715,22.051578). Dominowała wysoka, masywna Carex elata (w cześciach centralnych) (fot 1). Bliżej lasu panowała niższa roślinność - Juncus, trawy, wełnianki wąskolistne, Carex lasiocarpa, miescami niewielkie trzciny. Kontrolowałem część wschodnią obiektu - tutaj na południowym wschodzie trafił się nieco większy fragment Carex lasiocarpa zmieszany z wełniankami wąskolistnymi, podścielony Comarum palustre(fot 2). Tutaj 6 exx. N. speciosa. Wydaje mi się, że jakby obejść całe te obrzeża - można by było znaleźć więcej takich sprzyjających miejsc.

[Piotr M.]

Obiekt ósmy - torfowisko w lesie szpilkowym (51.861161,22.223668). Kontrolowałem brzeg wschodni. Na obrzeżach Juncus, trawy i Carex vesicaria (fot 1). Poza tym mało masywne Carex elata, często z domieszką carex lasiocarpa, rzadziej Carex vesicaria i rzadko Carex rostrata (fot 2). Sphagnum występowało miejscami - często utopione. N. speciosa spotykałem wszędzie, ale najliczniej na przybrzeżnych trawach i Juncus. Liczne osobniki teneralne - na całej kontrolowanej powierzchni. Naliczyłem ponad 100 sztuk. Tak właśnie wygląda korzystne siedlisko N. speciosa z dominacją Carex elata - kępy są mało masywne, niewielkie, nie za wysokie a liście nie stoją w zbyt dużym nachyleniu (fot 3, 4).

[Piotr M.]

Obiekt dziewiąty - torfowisko w lesie szpilkowym (51.848306,22.14421). Kontrolowałem część północną. Dominowały: Szuwary Juncus, formacje mieszane Juncus + Carex vesicaria oraz agregacje Carex vesicaria. Rzadko trafiały się też bardzo małe powierzchnie Carex rostrata - to wszystko podścielone Sphagnum, na torfowisku stały pojedyncze obumarłe drzewa (fot 1, 2). Nehalenni bardzo dużo, w krótkim przedziale czasu naliczyłem sto sztuk. Dużo osobników teneralnych - zarówno w agregacjach sitów, mieszanych formacji z C. vesicaria, i zwłaszcza - Carex vesicaria.


To ostatnie przejrzane stanowisko. Wracam do domu. Zrobiłem dziś łącznie 105km.

[Piotr M.]

Taka jeszcze gorąca refleksja po badaniach - co my właściwie wiemy o preferencjach siedliskowych tego gatunku? Dla mnie odchodzi na amen do lamusa - wizja jakichś szczególnych warunków panujących na torfowiskach np: idealnego Caricetum limosae/Caricetum lasiocarpae. Odchodzi do lamusa to, że Nehalennia boi się wiatru, i ciągła otulina leśna jest jakimś szczególnym czynnikiem - bo tak ewidentnie nie jest, co pokazują kolejne stanowiska w krajobrazie rolniczym. Dlaczego do niedawna tak mało było odkrytych stanowisk w krajobrazie rolniczym? Moim zdaniem to proste - bo jej nikt tam nie szukał - ponieważ opisy biotopów tego gatunku sugerowały, że w czymś takim jej być nie może. Zgodne w preferencjach N. speciosa jest jedno - struktura przestrzenna roślinności.
Ale jej skład gatunkowy jak widać - może być bardzo różny, a cały układ przybierać zaskakująco różnorodne i też skomplikowane formy. Ten układ przestrzenny też jednak nie wszędzie jest taki sam - podlega różnicom i to dość sporym (na przykład te obrzeże sitowe na stanowisku Moczydło - wcale nie wyglądało na jakieś szczególnie sprzyjające - a jednak było jej tam hurtowe ilości). Reasumując - myślę, że może istnieć jeszcze jakiś kluczowy czynnik, o którym nie mamy pojęcia. Albo splot wielu różnych- takich jak np. kwestia termiki i oświetlenia, chemizmu wody itd. Dla mnie ten gatunek wydaje się być uogólniając - ważką zagłębień bezodpływowych, ze (zwykle) dość jałową lub bardzo jałową wodą i szuwarem niskim o mniej lub bardziej korzystnej strukturze. Chociaż na jednym stanowisku w pobliżu Międzyrzeca Podlaskiego - miałem przewodnictwo nieco ponad 400 uS (co jest chyba najwyższą wartością stwierdzoną w siedlisku N.s w ogóle). Jednak chodziło tam najprawdopodobniej o "żyzność" mineralną , nie biogenną. Całość wyglądała bardziej na torfowisko zasilane zasobną w minerały wodą gruntową (zapewne miało ono charakter torfowiska soligenicznego). Zasiedlane zagłębienia mają też relatywnie stabilny reżimem hydrologiczny - nie chodzi tu o bardzo nietrwale podtopione łąki z sitem. Warto jeszcze dodać, że każdy gatunek rośliny, który może tworzyć korzystne warunki - może równie dobrze tworzyć warunki niekorzystne. Na przykład zbyt luźne Carex lasiocarpa nie będą zasiedlane. Zbyt duże i luźne Carex rostrata - również. Zbyt duże i gęste Carex vesicaria - również. Zbyt wysokie i masywne Carex elata - również. I tak dalej i tak dalej. Również kwestia oświetlenia - tu gdzie "świat" wydawał mi się jakiś taki "zacieniony" - trafiałem w dziesiątkę z tym, że nie będzie N. speciosa. Cały materiał jest jeszcze bardzo świeży i wymaga intensywnych przemyśleń i pozbierania konkretnych wniosków do kupy.

[eutanatos]

Gratulacje owocnej wyprawy.

Aby to wszystko ogarnąć może pod koniec sezonu, opublikować nową mapę
występowania iglicy na której będą naniesione nowe wszystkie kwadraciki w odniesieniu
do tego co zostało opublikowane w "Atlasie występowania ważek w Polsce" ??

Ja wiem, że są prace w "Odonatrixie" ale na mapie UTM można by zebrać wszystko do kupy.

Po za tym Piotrze zachęcam do napisania pracy dotyczącej szczegółowo opisu botanicznego i hydrologicznego typowego i mniej typowych siedlisk N. speciosa.
A może jakaś chociaż krótka prezentacja ze zdjęciami na tegorocznym sympozjum, tak jak zrobiłeś to rok temu w Lądzie?


Niektóre z twoich zdjęć wyglądają jak byś je zrobił na torfowisku które właśnie badam
Po za tym dziwnie znajomy skład odonatofauny :

Leucorrhinia dubia/pectoralis/albifrons/ L. quadrimaculata, C. puella/pulchellum/hastulatum

Chyba czeka mnie sporo brodzenia w bagnie
Jak znajdę ją tam to masz u mnie browara

[PawełB]

motylom się wogóle nie przyglądasz?

[Piotr M.]

Aby to wszystko ogarnąć może pod koniec sezonu, opublikować nową mapę
występowania iglicy na której będą naniesione nowe wszystkie kwadraciki w odniesieniu
do tego co zostało opublikowane w "Atlasie występowania ważek w Polsce" ??

Mapkę w pracy mogę dać ze wszystkimi stanowiskami. Ale tych kwadratów znowu tak wiele nie przybędzie - większość moich stanowisk jest ciasno upakowana, a w ostatnim czasie przybyło ich najwięcej ze strony mojej i Wiacka. Na pewno są jeszcze jakieś stanowiska nieopublikowane, być może jest ich niemało, ale trudno powiedzieć kiedy będą.

Po za tym Piotrze zachęcam do napisania pracy dotyczącej szczegółowo opisu botanicznego i hydrologicznego typowego i mniej typowych siedlisk N. speciosa.
A może jakaś chociaż krótka prezentacja ze zdjęciami na tegorocznym sympozjum, tak jak zrobiłeś to rok temu w Lądzie?  :okok:

Taki opis to nie moja działka . Teraz Rafał Bernard z Wilderuthem pracują nad syntezą całego zasięgu i tam najpewniej będzie bardzo porządny opis, oraz (mam nadzieje) - porzucenie co większych "stereotypów". Natomiast prezentacje na sympozjum - mogę dać, ale to jak mi się zechce

motylom się wogóle nie przyglądasz?

Nie, to również nie moja działka

[Jacek Kurzawa]

To największa populacja, z jaką dotąd miałem styczność.

Jak to wygląda w praktyce? Jaka jest powierzchnia takich stanowisk i liczba osobników? Ile osobników przypada mniej więcej na taką izolowaną populację?

[Piotr M.]

W tym konkretnym przypadku mowa generalnie o kilkunastu - kilkudziesięciu tysiącach osobników. To stanowisko w całości (torfowisko + otwarta woda) ma powierzchnie niespełna 4 ha. Na powierzchni ok. 2.5 ar obserwowałem około 500 osobników, czyli zagęszczenie średnie to ok 2 osbniki/m2. Szacowana powierzchnia dogodnego siedliska (czyli otwarte torfowisko z roślinnością wąskolistną) to ok. 1,57 ha, zatem szacowana liczebność w dniu kontroli (połowa czerwca - szczyt pojawu) to ok 30 tys. osobników na całe stanowisko. Z ostrożności jednak (bowiem nie kontrolowałem dokładnie zachodniego brzegu torfowiska, gdzie jest nieco więcej cienia w skali doby, co nie jest korzystne, a także ze względu na niewielką próbę powierzchni) - to swojej monografii podałem dla tego stanowiska zakres 10-20 tys. osobników w dniu kontroli. Niezależnie od tego, realna liczebność całej populacji (uwzględniając fakt, że gatunek przeobraża się jeszcze do okolic połowy lipca, niekiedy jeszcze dłużej, co oznacza stałą podaż nowych osobników) - jest bez wątpienia wyższa niż taki prosty wynik.

[Jacek Kurzawa]

... to swojej monografii podałem dla tego stanowiska ..

Jakiej? (nie siedzę w ważkach). Czy do tego gatunku jest podręcznik metodyczny, naturowy?

[Piotr M.]

Monografia:
https://odonata.pl/odonatrix/odonatrix_17_supl.html

Podręcznika takiego nie ma - nie jest to gatunek naturowy.