Odkąd obracam się w kręgu łacińskich (i zlatynizowanych) nazw taksonów zawsze mnie ciekawi od jakich słów pochodzą te nazwy. Ostatnio spróbowałem swoich sił i poniżej przedstawiam próbkę moich dociekań (są to tylko moje "podejrzenia" więc proszę nie przykładać do nich naukowych rygorów . Chętnie przyjmę propozycje innych wyjaśnień i poprawki. Ciekawy jestem także gdzie i czy można znaleźć wyjaśnienia etymologiczne opracowane naukowo – jeśli ktoś z szanownych forumowiczów coś wie na ten temat to byłbym wdzięczny za podzielenie się nimi.
Przy tłumaczeniach używałem m.im.:
B. Friberg, T. Friberg, N. F. Miller, "Analitical Lexicon of the Greek New Testament", Grand Rapids 2000;
"Słownik grecko – polski", red. Z. Abramowiczówna, Warszawa 1958;
J. Sondel, "Słownik łacińsko – polski dla prawników i historyków", Kraków 2003;
Wikipedia – głównie info o mitologii
Alucitidae
Alucita – łac. alucita,ae – komar
A. desmodactyla – gr. desmos – kontrolowany, połączony; łac. dactylus,i – palec
A. grammodactyla – gr. gramma,atos – litera, list
A. hexadactyla – gr. hex – sześć
Pterotopteryx – gr. pteryx,yngos - skrzydło
P. dodecadactyla – gr. dodeka – dwanaście
Bombycidae
Bombyx – łac. bombycus,a,um – bawełniany, jedwabny
B. mori – łac. morus,i – morwa
Endromidae
Endromis – łac. endromis,idis – ciepły płaszcz
E. versicolora – łac. versicolor,oris – 1. wielobarwny, pstry, 2. zmieniający barwę
Lemoniidae
Lemonia – pers. limun – cytryna
L. dumi – łac. dumus,i - gęstwina, krzaki, zarośla
L. taraxaci – gr. taraxis,eos – nieład, zamieszanie
Saturniidae
Aglia – gr. aglaia,ie – piękność, świetność
A. tau – gr. tau – "t"
Saturnia – łac. Saturn (bóg, planeta)
S.pavonia – łac. pavo,onis – paw
S.pyri – łac. pyrus,i – grusza
Sphingidae
Macroglossinae
Daphnis – gr. dafnis – 1. wawrzyn, laur; 2. bohater mitu "Dafnis i Chloe"
D.nerii – łac. nerium,ii – oleander
Deilephila - ??? + gr. fileo – kochać, lubić
D.elpenor – gr. Elpenor – bohater "Odysei"
D. porcellus – łac. porcellus,i – świnka
Hemaris - gr. hemar (=hemera) - dzień
H.fuciformis – łac. fucus,i – szerszeń, osa, truteń; łac. forma,ae – postać, kształt, figura
T. tityus – Tityos – gigant z mitologii greckiej (również nazwa rodzajowa skorpiona)
Hippotion – gr. hippos – koń
H.celerio – łac. celer,is,e – prędki, szybki
Hyles – gr. hyle,es – las, drewno
H. euphorbiae – łac. euphorbia,ae – wilczomlecz (gr. eu-forbia – dobra pasza)
H. gallii – łac. galium – przytulia
H. livornica – Liguria (region we Włoszech)
Macroglossum – gr. makros,a,on – długi; gr. glossa,es – język
M.stellatarum – łac. stellatus,a,um – gwieździsty, błyszczący od gwiazd
Proserpinus – Proserpina – bogini kiełkującego zboża, z łac. proserpere – pojawiać się
Smerinthinae
Laothoe - ? gr. laos,u – ludzie, naród; gr. laas,laos – kamień, głaz + gr. thoos,e,on – szybki
L. amurensis - ? dolina Amur w Rosji
L. populi – łac. populus,i – topola
Marumba - ? marimba – instrument muzyczny
M.quercus – łac. quercus,us – dąb
Mimas – gr. mimeomai – imitować
M.tiliae – łac. tilia,ae - lipa
Smerinthus – gr. merinthos – lina, sznur, wędka
S.ocellatus – łac. ocellus,i – oczko
Sphinginae
Acherontia – gr. acheron – mitologiczna rzeka smutku
A.atropos – łac. Atropa belladonna – pokrzyk wilcza jagoda
(Atropos – mitologiczna mojra wyznaczająca kres życia ludzkiego)
Agrius – łac. agrius,a,um – dziki, polny
A.convolvuli – łac. convolvulus – powój
Sphinx – gr. sfinks – Sfinks od sfingo – dusić
S.ligustri – łac. ligustrum – ligustr
S.pinastri – łac. pinus,i – sosna
Ostatnio zmieniony sobota, 20 marca 2010, 09:17 przez Tomasz Niedźwiedzki, łącznie zmieniany 3 razy.
Choreutidae
Anthophila – gr. anthos – okres kwitnienia, kwiat; gr. fileo – kochać, lubić
Choreutis – gr. choreutes,u – członek chóru, tancerz w korowodzie tanecznym
(gr. choreuo – tańczyć)
Ch.diana – Diana – bogini łowów, przyrody (=Artemis)
Ch.pariana – ???
Copromorphoidea – gr. kopros – nawóz; gr. morfe – forma, postać
Carposina – gr. karpos – owoc
C.berberidella – łac. berberis – berberys
Cossidae
Cossus – łac. cossus,i – czerw
Lamellocossus – łac. lamella,ae – blaszka
L.terebra – łac. terebra,ae - świder, robak drzewny
Phragmataecia – gr. fragma - wał obronny, osłona; gr. fragmos – ogrodzenie, żywopłot + ???
Ph.castaneae – łac. castanea,ae – kasztan
Zeuzera pyrina - ???
Drepanidae
Cilix – gr. Kilix – bohater mitologiczny
C.glaucata – gr. glaukos – lśniący, błękitny; gr. glauks,kos – sowa
Drepana – gr. drepanos – sierp
D.curvatula - łac. curvatus,a,um – zgięty, krzywy
D.falcataria – łac. falcatus - sierpowaty
D.lacertinaria – łac. lacerta,ae – jaszczurka
Sabra – arab. sabr - aloes, kaktus, cierpliwość
S.harpagula – łac. harpago,onis – hak, szpon; gr. harpage – rabunek
Watsonalla binaria – łac. binarius,a,um – podwójny
W.cultraria – łac. cultrarius,ii - człowiek zabijający nożem zwierzę ofiarne
Achlya – gr. achlys,uos – mgła, zaciemnienie
A.flavicornis – łac. flavus,a,um – 1.bladożółty, płowy, 2. piękny; łac. cornus,us – róg
Cymatophorina - łac. cymatium,ii - element kapitelu kolumny jońskiej (z gr. kyma – fala) +
gr. forine – skóra zwierzęca; gr. foreo – nosić, być ubranym w
C.diluta – łac. dilutus,a,um – rozcieńczony, miękki
Habrosyne – gr. habrosyne,es – wspaniałość, zbytek; wdzięk; gr. habros – wdzięczny, delikatny, powabny, miły
H.pyritoides – gr. pyr,pyros – ogień
Ochropacha – gr. ochros – żółty, blady + gr. pachys,eia,y – gruby, mocny, tęgi
O.duplaris – łac. 1. podwójny, 2. żołnierz, który za męstwo otrzymywał podwójną rację żywności lub podwójny żołd.
Polyploca – gr. polys,eia,u – liczny + gr. ploke,es – sieć, warkocz
P.ridens – łac. rideo – śmiać się
Tethea – gr. theaomai – patrzeć, widzieć
T.ocularis – łac. ocularis,e – oczny, naoczny
T. or - ? gr. horao – patrzeć
Tetheella - ? gr. Tethys,yos – mityczna Tetyda
T.fluctuosa – łac. fluctuosus,a,um – pofalowany, zmienny
Thyatira - ? tureckie miasto
Th.batis – gr. batos – jeżyna, malina; gr. batis,idos – 1. jakaś płaska ryba, 2. jakiś ptak, 3. morski koper
Przy niektórych nazwach podałem 2 lub więcej propozycji tłumaczenia, szczególnie przy słówkach greckich, które poddane procesowi latynizacji tracą swoją pierwotną formę i stają się często niejednoznaczne
Poruszając się w nazewnictwie łacińskim warto znać znaczenie słów, ewentualnie trochę gramatyki. W niektórych starszych wydawnictwach jest wyjaśniane pochodzenie nazw, np. w "An Accentuated List of the British Lepidoptera" (with hints on the derivation of the names) z roku 1858 czy "Die Schmetterlinge Europas" Spulera z roku 1910 - skany w załączeniu. Warto brać pod uwagę znaczenie nazw łacińskich przy proponowaniu nowych nazw Polskich, gdy nie ma starszych nazw zwyczajowych. Uniknie sie tworzenia dziwolągów nawiązujących do nie wiadomo czego.
A tak przy okazji chciałbym spytać jaka byłaby prawidłowa pisownia nazwy rodziny pochodąca od rodzaju kończącego się na "s"
np.:
Endromis - Endromidae czy Endromididae
Scythris - Scythrididae czy Scythridae
A tak przy okazji chciałbym spytać jaka byłaby prawidłowa pisownia nazwy rodziny pochodąca od rodzaju kończącego się na "s"
Samym "-s" nie można się sugerować, trzeba znać pochodzenie nazwy, i jeśli jest greckie lub łacińskie, utworzyć dopełniacz liczby pojedynczej i do jego rdzenia dodać -idae.
Endromis jest z łaciny, genetivus singularis będzie endromidis, czyli rdzeń to endromid- i poprawna nazwa rodziny brzmi Endromididae.
Ale - w Kodeksie jest zastrzeżenie, że jeśli rdzeń kończy się na -id, wtedy ta jego dwuliterowa "końcówka" może być pominięta w nazwie rodziny, a więc nazwa Endromidae będzie poprawna. Jeśli jednak nazwa utworzona bez usuwania tych liter, czyli Endromididae, jest w przeważającym użyciu (i to bez znaczenia czy to jest pisownia oryginalna czy nie), wtedy ta ostatnia wersja musi zostać utrzymana.
Nie mam pojęcia, z jakiego języka pochodzi Scythris.
Dziękuję Pawle za wyjaśnienie.
Nie zwróciłem uwagi na ten zapis w ICZN. Przypuszczam, że nazwa Scythris jest także pochodzenia łacińskiego (ma coś wspólnego z ciemnością).
Nazwa Endromidae dopiero niedawno zaczęła być w "powszechnym użyciu" po kilkudziesięcioletnim okresie "ad libitum", Scythridae - jeszcze później, wszystko jednak wskazuje na to, że wkrótce tylko takie nazwy będą używane.
Ostatnio zmieniony sobota, 20 marca 2010, 16:41 przez Jarosław Buszko, łącznie zmieniany 1 raz.
Antek Kwiczala pisze: Zapewne Tomku takie jest pierwotne znaczenie tego słowa,
Nie, taraxacum w ogóle nie jest pochodzenia greckiego tylko perskiego, po przejściu przez arabski, Europa przejęła nazwę w formie zniekształconej razem z preparatami leczniczymi z tego zielska. Oryginalnie ta nazwa oznaczała coś w rodzaju dzikiej sałaty, mniej więcej.
Więcej tam tego typu błędów wynikających z założenia, że nazwy mogą być wyłącznie pochodzenia łacińskiego lub greckiego; np. Tethea jest od hebrajskiej litery teth. Ale nie mam czasu przekopywać się przez całość...
Nie wiem, czy to trafne odczucie, ale odnoszę wrażenie, że długie formy dominują u autorów ze wschodu, a krótkie z zachodu, chociaż wertując internet znalazłem wiele stron i tyt. prac zachodnich autorów również stosujących długie wersje tych nazw...
Niegdyś zakupiłem w antykwariacie "Słownik etymologiczny łacińskich nazw i terminów używanych w biologii i medycynie" Jerzego Kreinera, Ossolineum, Wrocław-Kraków 1960. Bardzo pomaga mi w zrozumieniu nazw łacińsko-greckich owadów, a także ich zapamiętanie.
Dziękuję Panie Profesorze za podane namiary na literaturę - są to dla mnie bardzo cenne informację. Dzięki również dla "al".
Tak jak zaznaczyłem odgadywanie rdzeni to dla mnie coś w rodzaju zabawy, używałem do tego języka gr. i łac. bo je znam (znam również i hebr. ale w przypadku tethea nie wpadłem na to i się nie dziwię). Bynajmniej jednak nie tworzyłem założenia że wszystkie nazwy od tych jęz. pochodzą. Chętnie zobaczyłbym poprawki, ale jeśli Pawle nie masz na to czasu, to może zdradzisz z jakich źrodeł korzystasz?
Scythris - moim zdaniem - pochodzi od gr. skythros,a,ov - zagniewany, ponury
Co do tego, że taraxacum nie jest w ogóle pochodzenia greckiego, cytuję za "Flora ojczysta":
Etymologia: arab. tarakhchakon = 'gatunek rośliny o gorzkim smaku', albo z gr. taraksis = zapalenie oczu w nawiązaniu do stosowania niektórych gatunków w leczeniu oczu; polska nazwa rodzajowa wywodzi się od caput monachi, nazwy nadanej przez Brunfelsa w 1530 r. (po zdmuchnięciu dojrzałych owoców pozostaje białe i nagie dno koszyczka, otoczone wieńcem zeschłych listków okrywy, co przypomina ogoloną i otoczoną resztką włosów głowę mnicha); łac. officium = apteka, officinalis = lekarski, leczniczy.
Właśnie ściągnąłem "An Accentuated List of the British Lepidoptera" - świetna praca, dokładnie o to mi chodziło. Jest np tu: http://www.archive.org/details/accentuatedlisto00oxforich
(Spuler jest w wielu miejscach - np. biolid.de)
Jeśli chodzi jeszcze o Scythris, to w "An Accentuated" jest rozszyfrowany rodzaj Scythropia jako: skythros - sullen, ops - face.
Faktycznie bardzo przydatna pozycja, ale do pełni szczęścia brakuje mi podania rodzaju gramatycznego przy poszczególnych hasłach - to w nawiązaniu do problemu z rozszyfrowaniem rodzaju gramatycznego słowa Sphinx z tematu viewtopic.php?t=11511
dactylus – może znaczyć 'palec', ale też 'pióro'
A. fabriciana – na cześć J.Ch. Fabriciusa, autora "Entomologia systematica" (1793)
Ch. pariana – par – para, od podwójnego paska na skrzydle
Zeuzera – wł. zanzara – komar; wł. zenzero – imbir; gr. dzeugnymi – łączyć
Thyatira – miasto w Azji Mniejszej
Cymatophora – gr. kyma – fala; gr. xyma – płyn; + foreo – nosić
C. diluta – dilutus – rozmyty
T. or – od liter "or"
Tethea – odnosi się tam do innej rodziny (współcześnie - rodzaj Ipimorpha) – "rodzaj grzyba wzmiankowanego przez Pliniusza"
Miałem dziś okazję poprzeglądać Fibigera - gdzieniegdzie można znaleźć etymologie taksonów, ale jest tego niewiele - zwykle tłumaczone są tylko nowe nazwy, no i niestety wkradły się błędy w nazwach greckich (podobno do drukarni oddane były poprawne, podejrzewam że przy wydruku użyto innej czcionki)
Przy okazji dowiedziałem się, że zespół pracujący nad kolejnymi woluminami Fibigera ma posiedzenie w Rzymie w najbliższą sobotę.
dla tych, którzy we wszystkim doszukują się podtekstów seksualnych, dobra widomość od ligwisty-klasyka: łacińskie "seco" czyli kraję, tnę stąd insect (kalka gr. entomon) ma powinowactwo ze słowem "sex" Przyszło mi do głowy że sex (czyli też sześć) [auto-korekto-cenzura tego forum przerabia na iksa słowo s e x!!!, ale jaja!] tnie tuzin na połowy, może stąd szóstka stała się symbolem płci oraz poniekąd owadów....
Jarosław Bury pisze:Faktycznie bardzo przydatna pozycja, ale do pełni szczęścia brakuje mi podania rodzaju gramatycznego przy poszczególnych hasłach - to w nawiązaniu do problemu z rozszyfrowaniem rodzaju gramatycznego słowa Sphinx z tematu viewtopic.php?t=11511
Mam nadzieję że ta informacja przyczyni się do pełni szczęścia
Poniżej podaję link do strony ze słownikiem (angielsko-) greckim, łacińskim , arabskim i pranordyjskim.
Po wpisaniu słówka wyświetla także rodzaj gramatyczny (w skrótach, ale łatwych do rozszyfrowania)
. Chętnie przyjmę propozycje innych wyjaśnień i poprawki. Ciekawy jestem także gdzie i czy można znaleźć wyjaśnienia etymologiczne opracowane naukowo – jeśli ktoś z szanownych forumowiczów coś wie na ten temat to byłbym wdzięczny za podzielenie się nimi. 
