Żwirownia w Sitnie - czyli jak miksują się różne elementy ekologiczne w obrębie stanowiska.

Ważki
Awatar użytkownika
Piotr M.
Posty: 1229
Rejestracja: piątek, 9 listopada 2007, 14:50
Specjalność: Odonata_Ephemeroptera
Lokalizacja: Międzyrzec Podl.

Żwirownia w Sitnie - czyli jak miksują się różne elementy ekologiczne w obrębie stanowiska.

Post autor: Piotr M. »

Żwirownie są nierzadko dobrym poligonem do obserwacji dynamiki zespołów odonatofauny oraz analizy czynników warunkujących kształt tych zespołów. Poniżej omówię przykładową sytuacje żwirowni w miejscowości Sitno (51.987670, 22.855591), gdzie działalność człowieka i specyfika geologiczna umożliwiły zaistnienie bardo zróżnicowanej mozaiki siedliskowej, która zdeterminowała bardzo wysoką różnorodność gatunkową (można mówić o "hot spocie").

Jeśli chodzi o geomorfologie - dno odkrywki wypełnia mozaika zbiorników różnej wielkości i głębokości. Od płytkich zbiorniczków o głęb. do ok. 60 cm; przez zbiorniki nieco głębsze (do ok 1,5 m) po większe akweny o głębokości kilku m. Podłoże zbiorników i ich otoczenie stanowią piaski i żwiry fluwioglacjalne o różnej żyzności. Warunkuje to zróżnicowaną torfie zbiorników - od dość żyznych, po dość jałowe. Cechy te wpływają na przebieg i kierunki sukcesji roślinnej.

Na obszarze odkrywki znajdują się zbiorniki w różnym wieku i stadium sukcesji. Płytkie zbiorniki zależnie od stopnia żyzności - zarastają zbiorowiskami z dominacją szuwarów wysokich (pałki/trzciny) lub z dominacją szuwarów niskich (turzyc/sitów itp.). Interesujące są zwłaszcza te ostatnie - imitują one zbiorowiska mało żyznych torfowisk niskich, a z uwagi na małą głębokość wody są do nich zbliżone także pod względem termiki. Natomiast głębsze i większe zbiorniki są bardzo ubogie w roślinność zanurzoną i przeważnie też posiadają słabo wykształconą roślinnością szuwarową. Na załączonych fotografiach wybrane przykłady, prezentujące wachlarz typów siedlisk na stanowisku.

Mozaika siedliskowa sprzyja występowaniu szerokiego spektrum elementów ekologicznych: reofilnych, zbiornikowych, drobno-zbiornikowych, pionierskich, tyrfofilnych. Poniżej pełna lista gatunków stwierdzonych na stanowisku. Symbole: * - rozwój larwalny pewny, # - rozwój larwalny prawdopodobny. Kwestia rozwoju poszczególnych gatunków nie została jeszcze w pełni ustalona. Również całkowita liczba stwierdzonych gatunków może się jeszcze powiększyć.

1. Calopteryx splendens#
2. Calopteryx virgo
3. Sympecma fusca*
4. Sympecma paedisca#
5. Lestes sponsa*
6. Lestes dryas*
7. Lestes virens*
8. Lestes barbarus
9. Ischnura elegans*
10. Ischnura pumilio*
11. Enallagma cyathigerum*
12. Coenagrion puella*
13. Coenagrion pulchellum*
14. Coenagrion hastulatum*
15. Erythromma najas*
16. Erythromma viridulum
17. Pyrrhosoma nymphula*
18. Nehalennia speciosa
19. Platycnemis pennipes#
20. Aeshna mixta*
21. Aeshna isoceles*
22. Aeshna grandis
23. Aeshna cyanea*
24. Aeshna juncea#
25. Anax imperator*
26. Anax parthenope#
27. Anax ephippiger*
28. Brachytron pratense*
29. Gomphus vulgatissimus*
30. Ophiogomphus cecilia
31. Cordulia aenea#
32. Somatochlora metallica*
33. Somatochlora flavomaculata
34. Epitheca bimaculata#
35. Libellula quadrimaculata*
36. Libellula depressa*
37. Orthetrum cancellatum*
38. Orthetrum albistylum*
39. Orthetrum brunneum
40. Leucorrhinia pectoralis*
41. Leucorrhinia rubicunda*
42. Sympetrum danae*
43. Sympetrum pedemontanum
44. Sympetrum sanguineum*
45. Sympetrum depressiusculum#
46. Sympetrum flaveolum*
47. Sympetrum fonscolombii*
48. Sympetrum striolatum
49. Sympetrum vulgatum*

= 67% wszystkich gatunków stwierdzonych w Polsce. Zna ktoś większy "hot spot" ?


Słówko o niektórych gatunkach. Calopteryx splendens trzyma się zbiornika ze zdjęć 2,3 - a larwy bytują pod okapem drzew/krzewiastych wierzb. Larwy tego gatunku w wodach stojących łowiłem już kilkukrotnie (i nie tylko ja), różnej wielkości i o różnej porze roku, co wskazuje na potrzebę weryfikacji poglądu o jego rebiontyczności (postulowanej w Atlasie rozmieszczenia ważek (Odonata) w Polsce 2009). Tyrfofilne Lestes virens i Sympetrum danae zasiedlają nawet bardzo ubogie w roślinność płytkie zbiorniki typowe dla pionierów - w przypadku pierwszego z nich pod warunkiem obecności chociaż pojedynczo rosnącej roślinności niskohelofitowej, zwłaszcza Juncus effusus, w które samice mogą złożyć jaja. Liczny w takich układach bywa zwłaszcza Sympetrum danae. Wskazuje to, że pierwszorzędną rolę dla tych gatunków odgrywa prawdopodobnie mikroklimat i termika wody - które są w płytkich zbiornikach podobne do tego co obserwujemy na torfowiskach - szybkie nagrzewanie się wody do wysokich wartości w ciepłe dni, co jest istotne zwłaszcza w okresie wiosennym kiedy głębsze zbiorniki są porównywalnie dużo chłodniejsze. Nehalennia speciosa pojawiła się jako okaz zaleciały w siedlisku podobnym do torfowiskowgo ze specyficzną strukturalnie roślinnością (zwarty szuwar Carex rostrata o wąskich liściach), ale nie jest wykluczone że w przyszłości gatunek ten pojawi się w postaci niewielkiej autochtonicznej populacji. Aeshna juncea - zarówno patrolujące samce jak i składające jaja samice preferowały zdecydowanie szuwary niskoszuwarowe zbliżone charakterem do tych torfowiskowych. W takich samych miejscach łowiłem larwy Leucorrhinia rubicunda. Larwy Gomphus vulgatissimus występują w głębokim zbiorniku o stromym dnie, ubogim w roślinność ze zdjęć nr 2 i 3. Warto tu zaznaczyć że larwy G. vugatissimus żyją tam u boku Orthetrum cancellatum i.... Orthetrum albistylum - czyli naszego najpospolitszego "południowca". Jego pospolitość jest w mojej ocenie powiązana z jego wymaganiami siedliskowymi - gatunek zasiedla wody zarówno ciepłe jak i te ciepłe niekoniecznie. Dobrze znosi zimy , do aktywności wydaje się nie wymagać temperatur wysokich lotów. Klasyfikowanie tego gatunku jako "wybitnie termofilny" jest dla mnie niezrozumiałe - nie do końca rozumiem na jakich przesłankach jest to oparte (pominąwszy typ rozmieszczenia).
Załączniki
zwir1.jpg
Pokaż obraz w oryginalnym rozmiarze (110.27 KiB)
zwir2.jpg
Pokaż obraz w oryginalnym rozmiarze (108.89 KiB)
zwir3.jpg
Pokaż obraz w oryginalnym rozmiarze (79.11 KiB)
zwir4.jpg
Pokaż obraz w oryginalnym rozmiarze (65.85 KiB)
zwir5.jpg
Pokaż obraz w oryginalnym rozmiarze (78.08 KiB)
zwir6.jpg
Pokaż obraz w oryginalnym rozmiarze (82.91 KiB)
zwir7.jpg
Pokaż obraz w oryginalnym rozmiarze (119.26 KiB)
Marek Miłkowski
Posty: 813
Rejestracja: piątek, 6 kwietnia 2007, 15:18
Lokalizacja: Radom

Re: Żwirownia w Sitnie - czyli jak miksują się różne elementy ekologiczne w obrębie stanowiska.

Post autor: Marek Miłkowski »

Ciekawie to przedstawiłeś, a dodałbym tylko, że takich żwirowni gdzie można obserwować różne etapy sukcesji jest w naszym kraju całkiem sporo...
Awatar użytkownika
Krzysztof Lewandowski
Posty: 221
Rejestracja: środa, 2 kwietnia 2014, 13:32
Lokalizacja: Włocławek
Kontakt:

Re: Żwirownia w Sitnie - czyli jak miksują się różne elementy ekologiczne w obrębie stanowiska.

Post autor: Krzysztof Lewandowski »

Calopteryx splendens rzeczywiście bytuje i rozmnaża się w zbiornikach z wodą stojącą. Tak jak piszesz Piotrze o przebywaniu larw pod okapem drzew tak też w tych samych miejscach przebywają osobniki dorosłe.
Z własnych obserwacji nad dużym zbiornikiem (eksploatacja żwiru prowadzona nadal) mogę potwierdzić ten fakt.
Uważam, że sprzyja bytowaniu w tych miejscach piaszczyste dno z płaskim "wypłyceniem" przy brzegu, zwisające nad wodą gałęzie, dobrze natleniona i czysta woda.
W 2012 r. w połowie sierpnia obserwowałem zachowania rozrodcze C. splendens w tym miejscu 52°36'22.1"N 19°22'57.1"E w miejscowości Jazy. Do południa obserwowałem je na prawo od podanych współrzędnych w małej zatoczce.
Po godzinie 11 wróciłem w to miejsce i C. spendens zniknęło. Dosłownie żadnego osobnika. Lustro wody prawie gładkie.
Rano umiarkowany wiatr południowo-wschodni dość znacznie w tym miejscu marszczył powierzchnię wody. Liście na drzewach się poruszają - wiatr jednak jest. Okazało się, że zmienił kierunek na zachodni. Znalazłem C. spendens z lewej strony od podanych współrzędnych: w linii prostej to z 80 m, a licząc wzdłuż brzegu dwa razy więcej. W nowym miejscu powierzchnia wody była tak na 3-4 centymetry "pomarszczona". Naliczyłem 12 samic i około 23-25 samców.

Sympetrum danae wyniesie się z każdego zbiornika wodnego, w którym nastąpi wielkie namnożenie Elodea canadensis Michx, a przy upalnym lecie pod koniec lipca staje się z zielonej brązowa.
Piotr M. pisze: Orthetrum albistylum - czyli naszego najpospolitszego "południowca"...
Rzeczywiście jest to bardzo pospolity "południowiec". Nawet nadmiar Elodea canadensis Michx nie "wykończy" tej ważki. Nadal nad tym zbiornikiem bytuje i ma się dobrze.

Pozdrawiam Krzysztof
Awatar użytkownika
Piotr M.
Posty: 1229
Rejestracja: piątek, 9 listopada 2007, 14:50
Specjalność: Odonata_Ephemeroptera
Lokalizacja: Międzyrzec Podl.

Re: Żwirownia w Sitnie - czyli jak miksują się różne elementy ekologiczne w obrębie stanowiska.

Post autor: Piotr M. »

Do listy dołącza 50-ty gatunek, Crocothemis erythraea*
ODPOWIEDZ
  • Podobne tematy
    Odpowiedzi
    Odsłony
    Ostatni post

Wróć do „ODONATA”