Scopariinae

Crambidae (Wachlarzykowate) i Pyralidae (Omacnicowate)
Jarosław Buszko
Posty: 756
Rejestracja: czwartek, 28 lutego 2008, 15:40
Lokalizacja: Toruń

Scopariinae

Post autor: Jarosław Buszko »

Wśród Crambidae ta podrodzina sprawia najwięcej kłopotów przy identyfikacji gatunków. A to dlatego, że gatunki są bardzo do siebie podobne.
W Polsce podrodzina jest reprezentowana przez 3 rodzaje (w Europie 6):
Gesneria - 1 gatunek
Scoparia - 6 gatunków
Eudonia - 11 gatunków
U wszystkich gatunków rysunek na skrzydle przednim jest bardzo charakterystyczny i stanowi wariacje na jeden i ten sam temat. Składa się on z dwóch białych lub białawych, ciemno obrzeżonych przepasek oraz ciemnych plamek, z których dwie sąsiadują z przepaską wewnętrzną, a jedna leży na żyłce poprzecznej (plamka dyskoidalna). Dokładna analiza elementów rysunku, a w szczególności przebiegu przepasek i położenia plamek umożliwia oznaczenie wszystkich gatunków po cechach zewętrznych. Gorzej sprawa sie przedstawia, gdy mamy do czynienia z okazami zlatanymi. W odróznieniu od innych rodzin motyli gatunki w obrębie rodzajów Scopariinae słabo się różnią w budowie aparatów kopulacyjnych, zwłaszcza w rodzaju Eudonia. W rodzaju Scoparia jest nieco lepiej, ponieważ w edeagusie obecne są ciernie charakterystyczne dla gatunków. U samic też są niewielkie różnice.
Podstawą dobrego oznaczania są dobrze spreparowane okazy, na których cechy sa dobrze widoczne. Na zdjęciach z natury często nie widać dobrze cech rysunki i stąd pozostają wątpliwości.

W wątku tym chciałbym pokazać na jakie cechy należy zwrócić uwagę, by prawidłowo oznaczać przedstawicieli tej podrodziny.

Rozróżnianie rodzajów:

1. Gesneria - tu nie ma problemów, w rodzaju jest tylko jeden gatunek. Są to duże motyle o relatywnie szerokich skrzydłach i brunatnym odcieniu tła. Kilkakrotnie były pokazywane na forum.

2. Scoparia - występujące w Polsce gatunki są szaro ubarwione i mają żółtawe lub ochrowobrunatne wypełnienie plamek (należy mieć na uwadze, że gatunki z południowej Europy mogą mieć wypełnienie białawe). Plamki połozone przyprzepasce wewnętrznej zwykle są okrągławe lub owalne.

3. Eudonia - występujące w Polsce gatunki są szaro lub biało (białawo) ubarwione, plamki przy przepasce wewnętrznej mają postać czarnych kropek, a plamka dyskoidalna jest białawo wypełniona.

Odpowiednie miejscą są zaznaczone kreskami na ilustracji. Omówienie cech odrózniajacych gatunki przedstawię w następnych wpisach.
Załączniki
Przedstawiciele rodzajów Scopariinae
Przedstawiciele rodzajów Scopariinae
Pokaż obraz w oryginalnym rozmiarze (101.69 KiB)
Jarosław Buszko
Posty: 756
Rejestracja: czwartek, 28 lutego 2008, 15:40
Lokalizacja: Toruń

Re: Scopariinae

Post autor: Jarosław Buszko »

Z identyfikacją rodzaju Gesneria nie ma problemu. Należy tylko zaznaczyć, ze w Polsce gatunek ten występuje w górach (Karpaty i Sudety - do regla dolnego) i na przyległych terenach podgórskich. Spotyka sie go rzadko, ostatnio najczęściej w Pieninach.

Przy oznaczaniu gatunków z rodzju Scoparia w pierwszej kolejności należy zwrócic uwagę na tło przedniego skrzydła. Jedną grupe będą stanowiły gatunki, gdzie tło jest białe lub białawe z odcieniem szarego lub żółtawgo, druga takie, gdzie tło jest szare.
W pierwszej grupie plasuja się S. pyralella, S. ingratella i S. subfusca.
W drugiej grupie jest S. ambigualis, S. basistrigalis i S. ancipitella.

1. S. pyralella ma tło białe i jest bardzo kontrastowo ubarwiona. Dolna plamka przy przepasce wewnętrznej (a) zwykle czarna. Przepaska zewnętrzna (c) w górnej części z wyraźną wypukłością, w dolnej z wgięciem. Ma to wpływ na kształt pola srodkowego (b). Gatunek spotykany w całej Polsce. Dość pospolity.

2. S. ingratella może być podobny do S. pyralella, ale różni się przebiegiem przepaski zewnętrznej (c), która nie posiada wyraźnej wypukłości i wgięcia w dolnej części, i w związku z tym ma inny kształt pola środkowego (b). W Polsce łowiony w Bieszczadach (Bystre) w latach 60. (Toll) i w 2008 (JB). Mam jeden okaz, więc nie wiem czy jest rzadki.

3. S. subfusca jest znacznie wiekszy od poprzednich gatunków, białoszary ze słabo zaznaczonym rysunkiem na przednim skrzydle. Dolna plamka przy przepasce wewnętrznej (a) w formie czarnej kreski, przepaska zewnetrzna (c) lekko zabkowana. Gatunek powinien wystepować w całej Polsce, ponieważ jest znany z rozproszonych stanowisk. Spotykany jest rzadko. Złowiłem go w Puszczy Boreckiej.

c.d.n.
Załączniki
Scoparia pyralella, S. ingratella, S. subfusca
Scoparia pyralella, S. ingratella, S. subfusca
Pokaż obraz w oryginalnym rozmiarze (96.3 KiB)
Awatar użytkownika
Adam Larysz
Posty: 2133
Rejestracja: wtorek, 3 lutego 2004, 11:43
Lokalizacja: Mysłowice/Bytom
Kontakt:

Re: Scopariinae

Post autor: Adam Larysz »

Jarku, świetny temat!
A czy przy opisie 1. (jest S. ambigualis), nie powinna być S. pyralella, tak jak na zdjęciu?
Jarosław Buszko
Posty: 756
Rejestracja: czwartek, 28 lutego 2008, 15:40
Lokalizacja: Toruń

Re: Scopariinae

Post autor: Jarosław Buszko »

Adamie - jasne, że pyralella. Juz myślałem o następnej części, która własnie zaczyna się od S. ambigualis.

Z odróżnianiem szarych gatunków Scoparia jest nieco trudniej:

4. S. ambigualis jest najwczesniej pojawiajacym się gatunkiem spośród szarych Scoparia, lata już od końca maja. Do połowy czerwca praktycznie jest dominujacym gatunkiem. Niektóre okazy są łatwe do oznaczenia, inne moga być bardzo podobne do S. basistrigalis. Kolorystycznie S. ambigualis jest bardziej stonowany niż S. basistrigalis, przepaska zewnętrzna (c) bez lub niemal bez ząbkowania. Wewnętrzna warstwa strzępiny (f) niewyraźnie plamkowana. Występuje w całej Polsce i jest często spotykanym gatunkiem.

5. S. basistrigalis pojawia sie dopiero pod koniec czerwca (rzadko wcześniej), Z wyglądu jest bardziej pstrokaty niż S. ambigualis. Ciemniejsze plamy mocniej zaznaczają się przy plamce dyskoidalnej (g) i w polu zewnętrznym. U nasady skrzydła znajduje się wyraźna, czarna kreska (h) - stąd nazwa gatunku. Przepaska zewnętrzna z wyraźnym ząbkowaniem i dodatkowym wygięciem w dolnej części (c). Wewnętrzna warstwa strzępiny (f) z bardzo wyraźnym, ciemnym plamkowaniem. Występuje w całej Polsce, głównie w lasach. Często spotykany.

6. S. ancipitella jest mniejszy od pozostałych gatunków i bardziej jednostajnie ubarwiony. Przepaska wewnętrzna (d) mocno wypukła. Pole zewnętrzne (e) wąskie, co z kolei wpływa na większą szerokość pola środkowego (b). Gatunek występuje w Polsce w górach (stare dane) oraz w północno-wschodniej części kraju od Pojezierza Brodnickiego po Puszczę Borecką i Puszczę Białowieską. Zamieszkuje lasy, w Puszczy Boreckiej był równie liczny jak dwa poprzednie gatunki.

c.d.n.
Załączniki
Scoparia ambigualis, S. basistrigalis, S. ancipitella
Scoparia ambigualis, S. basistrigalis, S. ancipitella
Pokaż obraz w oryginalnym rozmiarze (128.8 KiB)
Marek Hołowiński
Posty: 5054
Rejestracja: wtorek, 4 grudnia 2007, 13:09
UTM: FB68
Specjalność: Sesiidae
Lokalizacja: Hańsk
Podziękowano: 2 times

Re: Scopariinae

Post autor: Marek Hołowiński »

Adam Larysz pisze:Jarku, świetny temat!
A czy przy opisie 1. (jest S. ambigualis), nie powinna być S. pyralella, tak jak na zdjęciu?
Jarosław Buszko pisze:Adamie - jasne, że pyralella. Juz myślałem o następnej części, która własnie zaczyna się od S. ambigualis.
Skoro mówicie o pomyłce, korzystając z możliwości pozwoliłem sobie to poprawić :hi:
Temat bardzo, bardzo potrzebny :brawo: :okok:
Jarosław Buszko
Posty: 756
Rejestracja: czwartek, 28 lutego 2008, 15:40
Lokalizacja: Toruń

Re: Scopariinae

Post autor: Jarosław Buszko »

Przy rodzaju Eudonia należy w pierwszej kolejności zwrócić uwagę na tło przedniego skrzydła. Może ono być białe, bladobrunatne lub szare.

Tło białe:

1. E. delunella - dolna plamka przy przepasce wewnętrznej (a) zlana z czarnym obrzeżeniem przepaski. Plamka dyskoidalna (g) położona bardzo blisko przepaski zewnętrznej, której czarne obrzeżenie zaczyna się dużą, prostokątna plamką. Na strzępinie (f) zaznacza się ciemne plamkowanie. Dane dotyczące Polski (2 stanowiska) pochodzą prawie sprzed wieku. W Europie Środkowej zaznacza się tendencja wymierania gatunku. Może jednak gdzieś na południu Polski jeszcze da się go odnaleźć. Okaz ze zdjęcia pochodzi z Bułgarii 2005 (JB).

2. E. laetella - dolna plamka przy przepasce wewnętrznej (a) otoczona białym tłem. Plamka dyskoidalna (g) oddalona od przepaski zewnetrznej, której czarne obrzeżenie przy przednim brzegu skrzydła jest stosunkowo wąskie. Strzepina (f) jednolicie biała lub lekko żółtawa. W Polsce występuje na niżu i jest bardzo rzadko spotykany. W Puszczy Boreckiej w ciągu kilku lat do światła przyleciało zaledwie kilka osobników.

Tło bladobrunatne:

3. E. pallida jest łatwy do rozpoznania ze względu na bardzo słabo wykształcone elementy rysunku. Przepaski wewnętrznej (d) brak, a plamki (a) zaznaczają się w postaci drobnych kresek. Występuje w całej Polsce na terenach podmokłych (turzycowiska, olsy, łegi nad rzekami i jeziorami). Miejscami często spotykany.

c.d.n.
Załączniki
Eudonia delunella, E. laetella, E. pallida
Eudonia delunella, E. laetella, E. pallida
Pokaż obraz w oryginalnym rozmiarze (65.21 KiB)
Marek Hołowiński
Posty: 5054
Rejestracja: wtorek, 4 grudnia 2007, 13:09
UTM: FB68
Specjalność: Sesiidae
Lokalizacja: Hańsk
Podziękowano: 2 times

Re: Scopariinae

Post autor: Marek Hołowiński »

Jarosław Buszko pisze:
2. E. laetella - dolna plamka przy przepasce wewnętrznej (a) otoczona białym tłem. Plamka dyskoidalna (g) oddalona od przepaski zewnetrznej, której czarne obrzeżenie przy przednim brzegu skrzydła jest stosunkowo wąskie. Strzepina (f) jednolicie biała lub lekko żółtawa. W Polsce występuje na niżu i jest bardzo rzadko spotykany. W Puszczy Boreckiej w ciągu kilku lat do światła przyleciało zaledwie kilka osobników.

c.d.n.
Złowiłem dwa osobniki na różnych stanowiskach. Oto jeden z nich:
Załączniki
1.jpg
Pokaż obraz w oryginalnym rozmiarze (126.33 KiB)
Jarosław Buszko
Posty: 756
Rejestracja: czwartek, 28 lutego 2008, 15:40
Lokalizacja: Toruń

Re: Scopariinae

Post autor: Jarosław Buszko »

Tło szare:

4. E. mercurella - motyl mały, przednie skrzydło stosunkowo wąskie. Wewnętrzna część pola środkowego (b), mniej więcej do połowy długości, wyraźnie przyciemniona. Plamka dyskoidalna (g) położona blisko przepaski zewnętrznej. Pole zewnętrzne (e) stosunkowo szerokie, a ciemne plamy zajmują wiekszą część jego powierzchni. Gatunek występuje w całej Polsce, ale jest niezbyt często spotykany.

5. E. lacustrata - motyl mały, ale przednie skrzydło stosunkowo szerokie. Całe pole środkowe (b) jasne, czasami niemal białawe. Plamka dyskoidalna (g) oddalona od przepaski zewnętrznej. Pole zewnętrzne (e) wąskie, ciemne plamy podobnej szerokości co białawe fragmenty smugi przybrzeżnej. Obok S. truncicolella najpospolitszy przedstawiciel Scopariinae w Polsce.

6. E. phaeoleuca - motyl średniej wielkości. Przepaska zewnętrzna (c) dwukrotnie załamana niemal pod kątem prostym, co powoduje, że przednia część pola środkowego (b) jest niemal dwukrotnie szersza niż tylna. Plamki przy przepasce wewnetrznej (a) są od niej oddalone i mają postać dwóch kropek położonych jedna nad drugą. W Polsce gatunek znany jest tylko z Pienin (najdalej na pólnoc wysunięte stanowisko w całym zasięgu). Brak danych z ostatnich 50 lat. Być może jakieś okazy zostały złowione podczas opracowywania motyli Pienin kilka lat temu.

7. E murana - motyl większy, rysunek na przednim skrzydle rozmyty. Ubarwienie dostosowane do podłoża geologicznego (na terenach wapiennych motyle są jaśniejsze). Przepaska wewnętrzna (d) z niewielkimi załamaniami. Przepaska zewnętrzna (c) słabo zabkowana lub bez ząbków, w tylnej części wygięta w kształcie odwróconej litery S. W Polsce występuje w górach i być może miejscami na niżu, gdzie jak dotąd znaleziony zosdtał w Kotlinie Sandomierskiej. Rzadko spotykany. Motyle na zdjęciu pochodzą z Tatr (JB).

8. E. truncicolella - motyl większy, rysunek na przednim skrzydle wyraźny. Przepaska wewnętrzna (d) zygzakowata. Przepaska zewnętrzna (c) wyraźnie ząbkowana, w tylnej części jest niemal prosta. Dolna część plamki dyskoidalnej (g) mocno spłaszczona i białawo wypełniona. W Polsce jest to najpospolitszy przedstawiciel Scopariinae. Spotykany praktycznie wszędzie.

c.d.n.
Załączniki
Eudonia mercurella, E. lacustrata, E. phaeoleuca
Eudonia mercurella, E. lacustrata, E. phaeoleuca
Pokaż obraz w oryginalnym rozmiarze (75.32 KiB)
Eudonia murana. E. truncicolella
Eudonia murana. E. truncicolella
Pokaż obraz w oryginalnym rozmiarze (134.65 KiB)
Jarosław Buszko
Posty: 756
Rejestracja: czwartek, 28 lutego 2008, 15:40
Lokalizacja: Toruń

Re: Scopariinae

Post autor: Jarosław Buszko »

Na koniec trzy gatunki, które występują w górach (jeden także okazyjnie na niżu). U wszystkich zaznacza sie dymorfizm płciowy, co wynika zapewne z wpływu srodowiska, w którym żyją. Samice mają znacznie krótsze i bardziej zaostrzone przednie skrzydła.

9. E. vallesialis jest największym przedstawicielem rodzaju Eudonia w Polsce. Skrzydło przednie wąskie, tło z niebieskawym odcieniem. Przepaska zewnętrzna (c) pod wierzchołkiem z wyraźnym załamaniem. Gatunek występuje tylko w Tatrach na wysokości 1750-2150mm n.p.m., a więc powyżej piętra kosodrzewiny. Spotykałem go na samym wierzchołku Starorobociańskiego Wierchu. W miejscach wystepoiwania bywa liczny.

10. E. sudetica. Znacznie mniejszy od E. vallesialis. Jak sama nazwa wskazuje został opisany z Sudetów (Śnieżka). U tego gatunku charakterystyczny jest przebieg przepaski zewnętrznbej (c), która przebiega ukośnie i jest tylko lekko uwypuklona. Plamka dyskoidalna (g) leży blisko przepaski zewnętrznej. Okazy z gór (np. z Tatr) są bardzo jasne, natomiast występujace na kilku stanowiskach na niżu (np. Glinki koło Torunia) są bardzo ciemne (f. livonica). W miejscach występowania bywa bardzo liczny.

11. E. petrophila. Nieco mniejszy od E. sudetica. Także opisany z Sudetów (Śnieżka). U tego gatunku również należy zwrócić uwagę na przebieg przepaski zewnętrznej (c), która jest mocno wypukła. Z tego powodu plamka dyskoidalna (g) jest od przepaski znacznie oddalona. Tło skrzydła jest bardziej brązowawe, ale być może jest to efekt zmian związanych z upływem czasu. W Polsce oprócz Śnieżki podawany jeszce ze Śnieżnika Kłodzkiego. Nie ma go w Tatrach. Sam tego gatunku nie spotykałem, a prezentowane motyle zostały zaadoptowane z ilustracji w książce. Z oryginalnego opisu wynika, że nawet w odpowiednim środowisku nie jest liczny.

c.d.n.
Załączniki
Eudonia vallesialis
Eudonia vallesialis
Pokaż obraz w oryginalnym rozmiarze (86.19 KiB)
Eudonia sudetica i E. petrophila
Eudonia sudetica i E. petrophila
Pokaż obraz w oryginalnym rozmiarze (105.48 KiB)
Jarosław Buszko
Posty: 756
Rejestracja: czwartek, 28 lutego 2008, 15:40
Lokalizacja: Toruń

Re: Scopariinae

Post autor: Jarosław Buszko »

Mam nadzieję, że od tej chwili oznaczanie Scopariinae będzie odrobinę łatwiejsze. Być może podane wskazówki przyczynią się do uporządkowania zbiorów motyli lub zdjęć.
Nie wszytko jest już zakończone - może dojdzie jeszcze jeden gatunek. Spodziewam się znalezienia w Polsce Scoparia conicella. Znany jest on z przyległych landów Niemiec oraz Bornholmu, stąd należałoby go poszukiwać na Pomorzu Zachodnim i w województwie lubuskim. Spotykany jest w lasach bukowych od połowy czerwca do końca lipca. Z wyglądu i wielkości przypomina S. basistrigalis. Przednie skrzydła ma węższe z czarno zaznaczoną dolną plamką przy przepasce wewnętrznej. Strzępina bez plamkowania typowego dla S. basistrigalis. Tylne skrzydło białawe. Warto przejrzeć swoje zbiory, być może on tam już jest.
Peter Senn
Posty: 889
Rejestracja: sobota, 26 lipca 2008, 21:17
Lokalizacja: Gdynia

Re: Scopariinae

Post autor: Peter Senn »

Dziękuję Panu Profesorowi za ten trud. Gatunki z tego rodzaju są rzeczywiście trudne do rozróżnienia. Te notatki i zdjęcia będą niezwykle pomocne w tym celu.
ODPOWIEDZ

Wróć do „PYRALOIDEA”